สำรวจภาพรวม 3 กลุ่ม ใครคือกลุ่มเปราะบาง? มีที่อยู่อาศัยแต่ไม่มั่นคง
ปัจจัย 4 หรือสิ่งจำเป็นต่อการดำรงอยู่ของชาวพุทธคือ อาหาร เครื่องนุ่งห่ม ยารักษาโรค และที่อยู่อาศัย แต่แม้เป็นปัจจัย 4 คน ผู้คนหลายล้านคนกลับต้องใช้ชีวิตอยู่โดยมีเครื่องค้ำจุนชีวิตเหล่านี้ไม่มั่นคง
ข่าวที่เกี่ยวข้อง
วันนี้ Spotlight อยากพาสำรวจความไม่มั่นคงด้านที่อยู่อาศัยของคน 3 กลุ่มในประเทศไทยว่า “บ้าน” ของพวกเขาเปราะบางอย่างไร และเพราะอะไร
คน 3 กลุ่มนี้อันได้แก่ เป็นเพียงตัวอย่างของคนอีกมากมายหลายกลุ่มที่เผชิญความไม่มั่นคงทางที่อยู่อาศัยเท่านั้น และบทความนำเสนอข้อมูลทั่วไป ที่ฉายเพียงภาพรวมเท่านั้น
เวนคืนทำพื้นที่อนุรักษ์
ความทะเยอทะยานในการเพิ่มพื้นที่ป่าอนุรักษ์ หรือการขอขึ้นทะเบียนพื้นที่ต่าง ๆ เป็นมรดกโลก บางครั้งอาจต้องใช้การเวนคืนพื้นที่ หรือการบังคับเอาที่ดินจากประชาชนที่เป็นเจ้าของ แม้มีสิ่งตอบแทน แต่การต้องถูกผลักไสจากบ้านที่อยู่กันมาหลายชั่วอายุคน คือการมอบความไม่มั่นคงทางที่อยู่อาศัยให้คนเหล่านี้
ตัวอย่างหนึ่งที่เกิดขึ้นไม่นานมานี้ เพียงแค่เดือนกรกฎาคมที่ผ่านมาชาวบ้านตำบลเมืองนะ อ.เชียงดาว รวมรายชื่อเรียกร้อง ต่อต้านการดำเนินงานของเจ้าหน้าที่อุทยานแห่งชาติผาแดง ประกาศจัดตั้งเป็นอุทยานแห่งชาติเมื่อปี พ.ศ. 2542 ถึงการจับกุมชาวบ้านที่ทำการเกษตรกรรมในที่ดินของชาวบ้านเอง
ชาวบ้านชี้ว่า ชาวบ้านถูกจับกุมภายใต้ข้อหาบุกรุกป่าผืนถางในเขตอุทยานแห่งชาติผาแดง ชาวบ้านซึ่งส่วนใหญ่เป็นราษฎรชาวไทยภูเขาชี้ว่า พื้นที่ในบ้านหนองแขม บ้านรินหลวง บ้านนาหวาย บ้านหนองเขียว บ้านไชยา บ้านน้ำรู ในตำบลเมืองนะ อำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ ที่เป็นประเด็น จริง ๆ แล้วชาวบ้านใช้ทำกินเกษตรกรรมกันมาหลายชั่วอายุคน
ความขัดแย้งระหว่างเจ้าหน้าที่อนุรักษ์และชาวบ้านไม่ได้เกิดขึ้นแค่ครั้งหรือสองครั้ง ที่คำสั่งการบริหารพื้นที่อนุรักษ์ล้ำเส้นสิทธิมนุษยชน ความขัดแย้งซึ่งเป็นที่จับตาครั้งอื่น อาทิ ชาวบ้านอำเภอห้วยคต ได้รับผลกระทบนโบายทวงคืนผืนป่าและพัฒนาตำบลแก่นมะกรูด, ผู้ที่ได้รับผลกระทบจากนโยบายจัดที่ดินทำกิน คทช อำเภด่านช้าง จังหวัดสุพรณบุรี, ชาวชุมชนเขากระโดง จังหวัดบุรีรัมย์ จากคำสั่งเพิกถอนโฉนดที่ดิน ของการรถไฟแห่งประเทศไทย (รฟท.) และกรมที่ดิน หรือที่เป็นที่จับตามากในปีก่อน ชาวบ้านในเขตอุทยานแห่งชาติทับลาน
บ้านและพื้นที่ทำกินของเรา หากวันหนึ่งไม่ใช่ของเราอีกต่อไป นอกจากจะเปลี่ยนวิถีชีวิต มีขอบเขตจำกัด ไม่สามารถสืบทอดวิธีทำกินแบบบรรพบุรุษได้ ไม่เพียงสร้างความไม่มั่นคงทางที่อยู่ แต่กระทบแง่มุมอื่นของชีวิตอีกหลายประการ
แรงงานข้ามชาติ
แรงงานข้ามชาติคือผู้ที่สร้างอาคารสูง และบ้านหลังสวยให้ชนชั้นกลางชาวไทยอยู่ ตั้งแต่ขั้นตอนการลงเสาเข็ม ก่ออิฐ ฉาบปูน ปูกระเบื้องหลังคาที่ใช้กันฝน องค์ประกอบของที่อยู่อาศัยอย่างดี แต่พวกเขากลับไม่มีสิ่งที่ว่ามา
เพิงสังกะสีชั่วคราว ประกอบจากไม้ท่อนเรียว ปูทับด้วยสังกะสีหรือผ้าใบ ห้องห้องเดียวที่ทำหน้าที่เป็น ห้องนอน ห้องครัว ห้องนั่งเล่น ที่ร้อนระอุในหน้าร้อน และส่งเสียงดังราวกระสุนรัวเมื่อฝนตก จากน้ำฝนที่ตกกระทบหลังคา
พื้นที่อาบน้ำคือถังน้ำและขันกลางแจ้ง ข้างสายไฟที่ผูกไว้เป็นราวตากผ้า ทั้งหมดนี้ล้อมด้วยแผ่นสังกะสีใหญ่ บ้างก็ไม้อัด เพื่อบดบังทัศนียภาพไม่เจริญตา ไม่ทำให้คนภายนอกต้องลำบากใจ สิ่งเหล่านี้คือคำบอกเล่าจากชาวเมียนมาคนหนึ่งซึ่งผู้เขียนเคยพูดคุยด้วย และจากการสังเกตสภาพความเป็นอยู่รอบตัว
สภาพความเป็นอยู่ยังถูกบอกเล่าผ่านบทความของ DVB พูดคุยกับองค์กร Aid Alliance Committee (AAC) ถึงการถูกกดดันด้านที่อยู่อาศัยที่แรงงานข้ามาชาติแบกับ ทั้งการที่ที่พักถูกยึด ถูกตัดน้ำไฟ และอยู่ในที่อยู่อาศัยไม่ปลอดภัย หรือรายงานของ Thai PBS “บ้านที่ไม่ใช่วิมาน : ภาพและชีวิตในแคมป์คนงานก่อสร้าง” ที่สะท้อนความเปราะบางด้านที่อยู่อาศัยของแรงงานข้ามชาติ อาทิ ปัญหาความเป็นส่วนตัว จากการที่คนจำนวนมากต้องเบียดเสียดอยู่ในพื้นที่เล็ก สุขอนามัย ปัญหาขยะ อากาศ แสง และอื่น ๆ ซึ่งยิ่งทวีความรุนแรงในสถานการณ์เร่งด่วนอย่างการแพร่ระบาดของเชื้อไวรัสโควิด-19
แม้ไม่ใช่คนไทย แต่สภาพความเป็นอยู่ของแรงานข้ามชาติ ก็สะท้อนความเปราะบางด้านที่อยู่อาศัยได้ และสะท้อนว่า ความเป็นอยู่ที่ขัดต่อหลักสิทธิมนุษยชนหลายประการตั้งอยู่กลางเมืองหลวงได้
ชุมชนประมง บ้านใกล้จม
การเปลี่ยนแปลงทางสภาพภูมิอากาศเป็นอีกปัจจัยที่สร้างความเปราะบางด้านที่อยู่อาศัย โดยเฉพาะต่อชุมชนชายฝั่ง จากการเพิ่มขึ้นของระดับน้ำทะเล และภัยธรรมชาติที่เกิดขึ้นรุนแรงและบ่อยครั้งมากขึ้น
งานวิจัยปี 2017 Vulnerability of Fishing Communities from Sea-Level Change: A Study of Laemsing District in Chanthaburi Province, Thailand การสำรวจความเสี่ยงของชุมชนชายฝั่งในจังหวัดจันทบุรี พบว่า หากระดับน้ำทะเลเพิ่ม 0.50 ม. จากปี 2000 จะมีพื้นที่ถูกท่วมราว 87.77 ตร.กม. และส่งผลต่อครัวเรือนกว่า 2,060 หลังคาเรือน อีกทั้งยังมีแนวโน้มจะมีความเสี่ยงและส่งผลเสียมาก เนื่องจากชุมชนประมงชายฝั่งมีศักยภาพการปรับตัวต่ำ
จากบทความของ NOAA ชุมชนชายฝั่งเผชิญความเสี่ยงจากปัจจัยหลายประการ นอกจากการเพิ่มขึ้นของระดับน้ำทะเลที่จะยึดเอาที่อยู่อาศัยของผู้คนแล้ว ยังมีภัยธรรมชาติ อาทิ สึนามิ พายุรุนแรง ปะการังฟอกขาว การเปลี่ยนแปลงของวงจรชีวิตสัตว์น้ำ ซึ่งส่งผลกระทบทางเศรษฐกิจอีกด้วย
นี่เป็นเพียงภาพกว้างผิวหน้าของคนบางกลุ่มที่อาศัยในประเทศไทยด้วยเงื่อนไขที่อยู่อาศัยเปราะบาง ไม่มั่นคง ทั้งจากนโยบายที่ไม่ฟังเสียงประชาชน ความยากจน และการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ยังมีคนอีกหลายกลุ่มที่เผชิญความเสี่ยงเช่นกัน
