อนุสัญญาเจนีวา "ห้ามโจมตี รพ." แม้ในการสู้รบ ความเป็นมนุษย์ต้องมาก่อน

อนุสัญญาเจนีวา (Geneva Conventions) คืออะไร หลักการสำคัญ "ห้ามยิงใส่โรงพยาบาล" ไม่ใช่แค่กฎหมายระหว่างประเทศ แต่มันคือ มนุษยธรรม

ท่ามกลางความขัดแย้งทางอาวุธที่เกิดขึ้นทั่วโลก ไม่ว่าจะเป็นสงครามในตะวันออกกลาง ความตึงเครียดในยูเครน หรือการปะทะตามแนวชายแดนในหลายประเทศ เรามักเห็นข่าวการโจมตีสถานพยาบาล รถพยาบาล หรือแม้แต่บุคลากรทางการแพทย์ที่ตกเป็นเป้าหมายโดยตรงอย่างน่าสะเทือนใจ

แต่รู้หรือไม่ว่า การกระทำเช่นนั้นไม่ได้เป็นเพียงการละเมิดศีลธรรมของมนุษยชาติ แต่ยังละเมิด "อนุสัญญาเจนีวา" ซึ่งเป็นกฎหมายมนุษยธรรมระหว่างประเทศที่กำหนดอย่างชัดเจนว่า "ห้ามโจมตีโรงพยาบาลในยามสงคราม"

อนุสัญญาเจนีวาคืออะไร มีสาระสำคัญอย่างไร และเพราะเหตุใดการยิงใส่โรงพยาบาลจึงไม่ใช่เพียงแค่ "ผิด" แต่เป็น "อาชญากรรมสงคราม"

1. อนุสัญญาเจนีวาคืออะไร?

อนุสัญญาเจนีวา (Geneva Conventions) คือชุดของข้อตกลงระหว่างประเทศว่าด้วยการปกป้องผู้ที่ไม่ได้มีส่วนร่วมในการสู้รบ เช่น พลเรือน ผู้บาดเจ็บ นักโทษสงคราม และเจ้าหน้าที่ทางการแพทย์ในยามสงครามหรือความขัดแย้งทางอาวุธ

อนุสัญญานี้มีทั้งหมด 4 ฉบับ (ฉบับปี ค.ศ. 1949) และมี "พิธีสารเพิ่มเติม" อีก 3 ฉบับที่ขยายความคุ้มครองในบางกรณี

อนุสัญญาทั้ง 4 ฉบับประกอบด้วย

1. ฉบับที่ 1 – คุ้มครองผู้บาดเจ็บและผู้ป่วยในกองทัพบก

2. ฉบับที่ 2 – คุ้มครองผู้บาดเจ็บ ผู้ป่วย และผู้รอดชีวิตในกองทัพเรือ

3. ฉบับที่ 3 – คุ้มครองเชลยศึก

4. ฉบับที่ 4 – คุ้มครองประชากรพลเรือนในเขตสงคราม รวมถึงโรงพยาบาลและเจ้าหน้าที่สาธารณสุข

ปัจจุบันมี 196 ประเทศ เป็นภาคีสมาชิก ซึ่งหมายถึงเกือบทุกประเทศในโลกตกลงยอมรับหลักการนี้ (ไทยและกัมพูชาเป็นภาคีสมาชิกด้วย)

2. โรงพยาบาล เขตคุ้มครองพิเศษ

ตาม อนุสัญญาเจนีวาฉบับที่ 4 และ พิธีสารเพิ่มเติม ฉบับที่ 1 ข้อ 12 และ 18 กำหนดไว้อย่างชัดเจนว่า

"ห้ามมิให้โจมตีสถานพยาบาล ไม่ว่าจะเป็นโรงพยาบาลทหารหรือพลเรือน หากสถานที่นั้นมิได้ถูกใช้เพื่อจุดประสงค์ทางการทหาร"

สถานพยาบาลและเจ้าหน้าที่ทางการแพทย์ได้รับความคุ้มครองในระดับสูงสุด หากเป็นไปตามเงื่อนไขดังนี้

• ใช้เป็นสถานที่ดูแลรักษาผู้บาดเจ็บหรือผู้ป่วย

• ไม่ถูกใช้เป็นที่ซ่อนกองกำลัง อาวุธ หรือเป็นฐานโจมตี

• มีเครื่องหมายสากล (เช่น เครื่องหมายกาชาด, เสี้ยววงเดือนแดง ฯลฯ)

หากโรงพยาบาลทำหน้าที่เฉพาะทางการแพทย์โดยสุจริต การโจมตีจะถือเป็น "อาชญากรรมสงคราม" (War Crime) ตามกฎหมายระหว่างประเทศ

3. กาชาด เครื่องหมายคุ้มครองภายใต้อนุสัญญาเจนีวา

หนึ่งในสัญลักษณ์ที่ได้รับการคุ้มครองภายใต้อนุสัญญานี้คือ "กาชาด" (Red Cross) ซึ่งไม่ใช่แค่โลโก้ขององค์กรการกุศล แต่เป็น เครื่องหมายสากลที่บ่งชี้ว่า บุคคลหรือสถานที่นั้นมีสถานะ "ไม่สู้รบ" และต้องได้รับการคุ้มครอง

เครื่องหมายที่ใช้ได้ ได้แก่

• กาชาด (Red Cross)

• เสี้ยววงเดือนแดง (Red Crescent)

• คริสตัลแดง (Red Crystal – ใช้ในบางประเทศ)

หากมีการทำร้ายบุคคลหรือสถานที่ที่ติดเครื่องหมายเหล่านี้โดยไม่มีเหตุอันควร ถือว่าเป็น การละเมิดอย่างร้ายแรง (Grave Breach)

4. การละเมิดอนุสัญญาเจนีวา = อาชญากรรมสงคราม

การโจมตีโรงพยาบาลหรือบุคลากรการแพทย์ที่ปฏิบัติหน้าที่อย่างสุจริต โดยเจตนาหรือประมาทเลินเล่อ ถือว่าเป็น อาชญากรรมสงคราม (War Crime) และอาจถูกดำเนินคดีใน "ศาลอาญาระหว่างประเทศ (ICC)" ซึ่งเป็นองค์กรตุลาการสากลที่มีอำนาจพิจารณาคดีร้ายแรง

ตัวอย่างการดำเนินคดีจริง

• ปี 2016: ศาล ICC ดำเนินคดีกับอดีตผู้นำกองกำลังติดอาวุธจากแอฟริกากลาง ฐานสังหารเจ้าหน้าที่สาธารณสุขและบุกรุกโรงพยาบาล

• ปี 2015: กรณีสหรัฐฯ ทิ้งระเบิดใส่โรงพยาบาลของ "แพทย์ไร้พรมแดน" ในอัฟกานิสถาน ทำให้มีผู้เสียชีวิตหลายสิบคน แม้จะอ้างว่าเป็นความผิดพลาด แต่ถูกประณามในวงกว้างว่าเป็นการละเมิดอนุสัญญาเจนีวา

5. หากโรงพยาบาลถูกใช้เพื่อการทหาร จะยังได้รับการคุ้มครองหรือไม่?

หากโรงพยาบาลถูกใช้เป็น

• ฐานยิงอาวุธ

• ที่ซ่อนอาวุธหรือกองกำลังติดอาวุธ

• ศูนย์บัญชาการทางทหาร

สิทธิในการคุ้มครองอาจ "หมดลง" ได้

แต่ก่อนที่จะโจมตี ฝ่ายตรงข้ามต้อง

• เตือนล่วงหน้า

• ให้เวลาสำหรับการอพยพเจ้าหน้าที่และผู้ป่วย

• พิสูจน์ว่าไม่มีทางเลือกอื่นที่ปลอดภัยกว่า

หากไม่ปฏิบัติตามเงื่อนไขนี้ ก็ยังถือว่าเป็น "การละเมิด"

6. กรณีศึกษา โรงพยาบาลถูกยิงกลางสงคราม

สงครามในยูเครน (2022–ปัจจุบัน)

มีรายงานจาก Amnesty International และ UN ว่าโรงพยาบาลหลายแห่งถูกโจมตีแม้จะมีเครื่องหมายกาชาด โดยไม่มีหลักฐานว่ามีการใช้งานทางการทหาร

สงครามกาซา (2023)

โรงพยาบาล Al-Shifa ในฉนวนกาซาถูกกล่าวหาว่าเป็นฐานปฏิบัติการของกลุ่มฮามาส ขณะที่องค์การอนามัยโลกและกาชาดเรียกร้องให้ทุกฝ่าย หยุดการโจมตีและคุ้มครองผู้ป่วย โดยชี้ว่า "แม้ในสงคราม ความเป็นมนุษย์ต้องมาก่อน"

อนุสัญญาเจนีวาไม่ใช่เพียงกฎหมายเย็นชาในตำรา แต่คือ หัวใจของหลักมนุษยธรรมสากล ที่ยังยืนยันว่าแม้ในยามที่โลกเข้าสู่ความขัดแย้งขั้นรุนแรง มนุษย์ยังต้องคงไว้ซึ่งความเมตตา การไม่ทำร้ายผู้ไม่เกี่ยวข้อง และการคุ้มครองผู้ที่ช่วยเหลือผู้อื่น

โรงพยาบาลจึงไม่ใช่เป้าหมายทางทหาร แต่คือ "ที่พึ่งสุดท้ายของมนุษยชาติ" ในยามที่โลกเต็มไปด้วยไฟสงคราม

อ้างอิงข้อมูล

• International Committee of the Red Cross (ICRC): https://www.icrc.org

• Geneva Conventions of 1949 and Additional Protocols

• UN Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR)

• Rome Statute of the International Criminal Court

• Human Rights Watch, Amnesty International Reports (2022–2024)

• WHO Emergency Response to Attacks on Healthcare