แผนเผชิญเหตุตามหลักสากล รพ.รับมืออย่างไรในสถานการณ์สู้รบ ภัยสงคราม

แผนเผชิญเหตุของโรงพยาบาลหรือหน่วยงานด้านการแพทย์ในสถานการณ์ "สู้รบ" หรือ "ภัยสงคราม" มีขั้นตอนอย่างไร ความเสี่ยงรูปแบบไหนที่ต้องอพยพผู้ป่วย

แผนเผชิญเหตุของโรงพยาบาลหรือหน่วยงานด้านการแพทย์ในสถานการณ์ "สู้รบ" หรือ "ภัยสงคราม" ถือเป็นหนึ่งในแนวทางการจัดการวิกฤติที่สำคัญและต้องมีการเตรียมพร้อมตามมาตรฐานสากล ทั้งในระดับประเทศและระดับระหว่างประเทศ เช่น มาตรฐานขององค์การอนามัยโลก (WHO), สภากาชาดสากล (ICRC), และแนวทางขององค์กรด้านความมั่นคงสุขภาพ อย่าง Global Health Security Agenda (GHSA) หรือ Inter-Agency Standing Committee (IASC)

แนวทางแผนเผชิญเหตุในสถานการณ์สู้รบ มาตรฐานสากลสำหรับโรงพยาบาล

1. การประเมินความเสี่ยง (Risk Assessment & Hazard Mapping)

• วิเคราะห์พื้นที่ตั้งของโรงพยาบาลว่าอยู่ใน "พื้นที่เสี่ยง" หรือไม่

• ประเมินโอกาสที่โรงพยาบาลจะถูกโจมตี (เช่น ใกล้ฐานทัพ, พื้นที่ยุทธศาสตร์)

• การจัดทำ "แผนผังการอพยพ" (Evacuation Maps) ล่วงหน้า

อ้างอิง : WHO Health Emergency Risk Assessment (HERA Framework)

2. แผนความต่อเนื่องทางธุรกิจ (Health Continuity Plan / HCP)

• รักษาการทำงานของ "บริการจำเป็น " เช่น ER, OR, ICU, NICU

• มีระบบสำรองไฟฟ้า น้ำ ออกซิเจน เครื่องมือแพทย์

• ระบบซัพพลาย (ยา อุปกรณ์) ต้องมีคลังสำรองอย่างน้อย 72 ชม. – 1 สัปดาห์

• ระบบสื่อสารสำรอง (วิทยุสื่อสาร, ดาวเทียม)

อ้างอิง : PAHO/WHO Hospital Safety Index; USAID Continuity of Operations Plan (COOP)

3. การจำลองสถานการณ์ (Simulation & Drill)

• ฝึกซ้อมภาคปฏิบัติ (Table-top exercise / Field drill)

• ฝึกซ้อมทั้งเจ้าหน้าที่ใน รพ. เจ้าหน้าที่ EMS และหน่วยงานภายนอก เช่น ตำรวจ ทหาร อปพร.

• กำหนด "เจ้าหน้าที่บัญชาการเหตุการณ์ (Incident Commander)" ชัดเจน

อ้างอิง : IASC Emergency Response Preparedness (ERP); WHO SimEx Manual

4. แผนการจัดการผู้บาดเจ็บจำนวนมาก (Mass Casualty Incident – MCI Plan)

• มีระบบ "Triage" หรือคัดแยกผู้บาดเจ็บตามระดับเร่งด่วน (เช่น สีแดง-เหลือง-เขียว-ดำ)

• พื้นที่รับผู้บาดเจ็บแยกตามระดับความรุนแรง

• ระบบจัดลำดับการผ่าตัดเร่งด่วน

• พื้นที่ศพแยก (Morgue Zone)

อ้างอิง : WHO Mass Casualty Management Systems: Strategies & Guidelines for Building Health Sector Capacity

5. ระบบรักษาความปลอดภัยในโรงพยาบาล (Hospital Safety & Security)

• ระบบควบคุมทางเข้า-ออก

• แผนปิดล้อม (Lockdown) กรณีเกิดการบุกโจมตี

• ระบบแจ้งเตือนภัยล่วงหน้า (Early Warning System)

• อบรมเจ้าหน้าที่ให้เข้าใจวิธี "พาตัวเองและผู้ป่วยเข้าสู่ที่ปลอดภัย"

อ้างอิง : Inter-Agency Standing Committee (IASC) Minimum Operating Security Standards (MOSS)

6. แผนการอพยพผู้ป่วย (Evacuation Plan)

• จัดประเภทผู้ป่วย : ผู้ป่วยนอนติดเตียง ผู้ป่วยวิกฤติ ผู้ป่วยช่วยเหลือตัวเองได้

• วิธีการเคลื่อนย้ายอย่างปลอดภัย (เครื่องมือ / เจ้าหน้าที่ / ทางหนีไฟ)

• สถานพยาบาลสำรอง (Sister Hospital หรือ Field Hospital)

อ้างอิง : WHO: Safe Hospitals in Emergencies and Disasters – Structural, Non-structural and Functional Indicators

7. การจัดตั้งโรงพยาบาลสนาม (Field Hospital / Mobile Medical Unit)

• ใช้ในกรณีที่โรงพยาบาลหลักเสียหายหรือมีผู้บาดเจ็บจำนวนมาก

• สามารถเคลื่อนย้าย เคลื่อนที่ได้

• บางประเทศใช้ระบบ "Mobile Trauma Teams" ร่วมกับทหารหรือหน่วยแพทย์ฉุกเฉิน

• ต้องมีระบบประสานงานกับโรงพยาบาลหลัก

อ้างอิง : ICRC Emergency Medical Services Guidelines

8. ระบบข้อมูลสุขภาพและติดตามผู้ป่วย (Health Information System – HIS)

• ระบบจัดเก็บข้อมูลผู้บาดเจ็บ / ผู้เสียชีวิต

• ระบบติดตามตัวบุคคล (กรณีพลัดหลง / สูญหาย)

• ระบบการสื่อสารร่วมกับญาติ / หน่วยงานราชการ

อ้างอิง : WHO eHealth and mHealth Interoperability Standards

9. การดูแลสุขภาพจิตบุคลากรและผู้ประสบภัย (Mental Health and Psychosocial Support – MHPSS)

• มีทีมให้คำปรึกษา / นักจิตวิทยา / นักสังคมสงเคราะห์

• พื้นที่ปลอดภัยสำหรับเด็ก ผู้สูงอายุ หรือผู้ที่ได้รับผลกระทบทางจิตใจ

• การฝึก Resilience ในบุคลากร

อ้างอิง : IASC Guidelines on Mental Health and Psychosocial Support in Emergency Settings

องค์ประกอบหลักของแผนเผชิญเหตุสงครามในโรงพยาบาล

• ประเมินความเสี่ยงและกำหนดขอบเขต

• วางระบบเผชิญเหตุและซ้อมแผน

• เตรียมทรัพยากร บุคลากร ระบบสนับสนุน

• สื่อสารและประสานงานกับหน่วยงานภายนอก

• ปกป้องบุคลากรและคนไข้

• วางระบบข้อมูลและดูแลจิตใจ

ล่าสุด วันนี้เมื่อเวลา 09.00 น. รพ.พนมดงรัก เคลื่อนย้ายผู้ป่วย ออกจาก รพ. หมดแล้ว ส่วนรพ.กาบเชิง กำลังเคลื่อนย้าย คนไข้

จากเหตุปะทะบริเวณ ปราสาทตาเมือนธม ขณะนี้สถานบริการของ กระทรวงสาธารณสุข เริ่มปฏิบัติตามแผนเผชิญเหตุ โดย รพ.พนมดงรัก เคลื่อนย้ายผู้ป่วย ออกจาก รพ. หมดแล้ว ส่วนรพ.กาบเชิง กำลังเคลื่อนย้าย คนไข้ตามแผน