ฝนมาพาใจเศร้า รู้จัก "โรคซึมเศร้าตามฤดูกาล" สาเหตุ อาการควรรีบพบแพทย์

ฝนมาพาใจเศร้า รู้จัก "โรคซึมเศร้าตามฤดูกาล" หรือ SAD สาเหตุ อาการ เช็กสัญญาณ อาการขั้นรุนแรง แนะควรพบแพทย์ ผู้เชี่ยวชาญ

การเปลี่ยนผ่านฤดูกาลมีผลอย่างชัดเจนต่อภาวะอารมณ์และสภาพจิตใจของมนุษย์ และในบางคนอาจทำให้เกิดภาวะซึมเศร้ารุนแรงได้ ซึ่งเรียกว่า โรคซึมเศร้าตามฤดูกาล Seasonal Affective Disorder หรือ SAD

โรคซึมเศร้าตามฤดูกาล (Seasonal Affective Disorder - SAD) คืออะไร?

โรคซึมเศร้าตามฤดูกาล หรือ Seasonal Affective Disorder (SAD) เป็นภาวะทางอารมณ์ชนิดหนึ่งที่เกี่ยวข้องกับฤดูกาล โดยมากมักเกิดในช่วงฤดูหนาว เมื่อแสงแดดน้อยลงและเวลากลางวันสั้นลง ซึ่งทำให้ผู้ป่วยมีอาการคล้ายโรคซึมเศร้า แต่เกิดเฉพาะในช่วงเวลาหนึ่งของปี

ทั้งนี้ จาก istrong.co เผยว่า โรค SAD มักพบได้มากในกลุ่มคนที่อาศัยในประเทศที่ฤดูหนาวยาวนาน แต่ก็ยังพบได้มากพอสมควรในประเทศเขตร้อนอย่างประเทศไทย โดยเฉพาะในช่วงที่เปลี่ยนจากฤดูร้อนเข้าสู่ฤดูฝน

สาเหตุของโรค SAD

สาเหตุที่แท้จริงของ SAD ยังไม่เป็นที่แน่ชัด แต่มีสมมติฐานหลัก ๆ ที่เกี่ยวข้อง ได้แก่

1. การเปลี่ยนแปลงของแสงแดด : การได้รับแสงน้อยลงอาจส่งผลต่อนาฬิกาชีวภาพ (Circadian Rhythm) และการผลิตเมลาโทนิน ซึ่งมีผลต่อการนอนและอารมณ์

2. ระดับเซโรโทนินต่ำ : แสงแดดน้อยอาจลดการผลิตสารสื่อประสาทชื่อเซโรโทนิน ที่เกี่ยวข้องกับอารมณ์

3. เมลาโทนินเพิ่มขึ้น : ร่างกายผลิตเมลาโทนินมากขึ้นในฤดูหนาว ทำให้รู้สึกง่วงหรืออ่อนเพลีย

อาการและสัญญาณของโรค SAD

อาการของโรค SAD มักคล้ายกับโรคซึมเศร้าทั่วไป แต่จะเกิดในรูปแบบซ้ำๆ ตามฤดูกาล โดยอาการที่พบบ่อย ได้แก่

• อารมณ์เศร้าหรือหดหู่ในแต่ละวัน

• ขาดความสนใจในกิจกรรมที่เคยชอบ

• พลังงานลดลง เหนื่อยล้าแม้ไม่ทำกิจกรรมมาก

• ปัญหาในการนอน เช่น นอนมากเกินไป

• น้ำหนักเพิ่มขึ้นหรืออยากทานของหวานหรือคาร์โบไฮเดรตมากขึ้น

• ยากต่อการมีสมาธิหรือการตัดสินใจ

• รู้สึกไร้ค่า หรือมีความคิดทำร้ายตนเองในกรณีรุนแรง

ผู้ที่มีอาการ SAD ส่วนใหญ่จะเริ่มรู้สึกหดหู่ เหนื่อยล้า และขาดแรงจูงใจในช่วงปลายฤดูใบไม้ร่วงหรือฤดูหนาว และอาการมักจะดีขึ้นเมื่อเข้าสู่ฤดูใบไม้ผลิหรือฤดูร้อน

ในบางกรณี SAD อาจเกิดในฤดูร้อน แต่อาการจะแตกต่างออกไป เช่น นอนไม่หลับ เบื่ออาหาร หรือรู้สึกกระสับกระส่ายมากขึ้น

การวินิจฉัยโรค SAD

แพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญด้านสุขภาพจิตจะวินิจฉัยโรค SAD โดยใช้หลักเกณฑ์จาก DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition) ซึ่งรวมถึง:

• อาการซึมเศร้าเกิดขึ้นตามฤดูกาลอย่างน้อย 2 ปีติดต่อกัน

• อาการหายไปหรือดีขึ้นในฤดูอื่น

• ไม่มีเหตุอื่นที่อธิบายอาการได้ดีไปกว่านี้

นอกจากนี้อาจมีการประเมินโดยใช้แบบสอบถามสุขภาพจิต และตรวจร่างกายเพื่อแยกโรคอื่น ๆ ที่อาจเป็นสาเหตุ

การรักษาโรค SAD

การรักษาโรค SAD มีหลายวิธี ซึ่งอาจใช้ร่วมกันเพื่อผลลัพธ์ที่ดีที่สุด

1. การบำบัดด้วยแสง (Light Therapy)

• ใช้กล่องแสงพิเศษที่มีความสว่างประมาณ 10,000 ลักซ์ เป็นเวลา 20–30 นาทีต่อวันในตอนเช้า

• เป็นวิธีที่มีประสิทธิภาพและนิยมใช้มากที่สุด โดยเฉพาะใน SAD ฤดูหนาว

2. จิตบำบัด (Cognitive Behavioral Therapy - CBT)

• ช่วยปรับความคิดเชิงลบ พฤติกรรม และเพิ่มการเผชิญหน้ากับภาวะซึมเศร้า

• CBT หรือ จิตบำบัดด้วยวิธีสนทนา แบบปรับให้เข้ากับฤดูกาล (CBT-SAD) มีประสิทธิภาพเทียบเท่ากับการบำบัดด้วยแสง

3. ยา

• ยาต้านซึมเศร้า ตามความเหมาะสมและวินิจฉัยจากแพทย์ อาจใช้ในกรณีที่รุนแรงหรือมีอาการซ้ำซาก

4. การปรับวิถีชีวิต

• ออกกำลังกายเป็นประจำ

• ใช้เวลานอกบ้านในเวลากลางวัน

• จัดบ้านหรือที่ทำงานให้มีแสงธรรมชาติเข้าถึงมากขึ้น

การป้องกันโรค SAD

แม้จะไม่สามารถป้องกันได้อย่างสมบูรณ์ แต่มีวิธีลดความเสี่ยงหรือความรุนแรงของอาการ SAD

• เริ่มการบำบัดด้วยแสงตั้งแต่ก่อนฤดูที่เคยมีอาการ

• วางแผนกิจกรรมกลางแจ้งไว้ล่วงหน้า

• รักษาระเบียบการนอนและการกินให้สมดุล

• รับการดูแลจากผู้เชี่ยวชาญตั้งแต่ระยะแรกของอาการ

ข้อมูลอ้างอิง

1. Mayo Clinic. (2022). Seasonal Affective Disorder (SAD). Retrieved from: https://www.mayoclinic.org

2. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5).

3. National Institute of Mental Health (NIMH). (2023). Seasonal Affective Disorder. Retrieved from: https://www.nimh.nih.gov

4. Lam RW, Levitt AJ. (1999). Canadian Consensus Guidelines for the Treatment of Seasonal Affective Disorder. Clinical & Laboratory Haematology.

5. https://nph.go.th