ผ้าไหมสีทองบ้านเขว้าย้อมสีจากธรรมชาติ นวัตกรรมจากภูมิปัญญาท้องถิ่น

เมื่อพูดถึงผ้าไหมไทย จังหวัดชัยภูมิ โดยเฉพาะอำเภอบ้านเขว้า มักได้รับการกล่าวถึงในฐานะแหล่งผลิตผ้าไหมมัดหมี่ที่มีชื่อเสียง และเต็มไปด้วยประวัติศาสตร์อันยาวนานเกือบ 200 ปี กระบวนการผลิตผ้าไหมในชุมชนแห่งนี้ไม่ใช่แค่หัตถกรรม แต่เป็นมรดกภูมิปัญญาที่สืบทอดจากรุ่นสู่รุ่นอย่างไม่ขาดสาย

 

หนึ่งในผลงานที่สะท้อนความโดดเด่นของผ้าไหมจากบ้านเขว้า คือ “ผ้าไหมย้อมสีธรรมชาติจากเปลือกเมล็ดคามีเลีย” หรือที่รู้จักกันในชื่อ “เปลือกชาน้ำมัน” ซึ่งเป็นผลพลอยได้จากโครงการฟื้นฟูป่าโดยการปลูกต้นคามีเลียสายพันธุ์โอลีเฟร่า เพื่อนำเมล็ดมาผลิตน้ำมัน และนำเปลือกที่เหลือมาใช้ในการย้อมไหม

 

สีที่ได้จากเปลือกคามีเลียเป็นโทน “น้ำตาลทอง” หรือ “น้ำตาลแกมทอง” ซึ่งมีความเงางามเป็นธรรมชาติจากน้ำมันในเปลือก ความพิเศษคือเมื่อย้อมบนเส้นไหมแล้วจะให้สีที่มีมิติ ไม่เหมือนใคร อีกทั้งยังทนทานต่อการซักและแสงแดด

 

ต้นแบบศูนย์เรียนรู้หม่อนไหมแบบครบวงจร

 

จุดเริ่มต้นของการพัฒนาและส่งเสริมผ้าไหมบ้านเขว้า เกิดจากพระราชดำริของสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ที่ทรงให้มูลนิธิชัยพัฒนาจัดตั้งศูนย์เรียนรู้ด้านหม่อนไหมแบบครบวงจร ณ บ้านโนนเสาเล้า ตำบลโนนแดง อำเภอบ้านเขว้า จังหวัดชัยภูมิ

 

ศูนย์แห่งนี้มีเป้าหมายเพื่อให้ความรู้แก่เกษตรกร นักเรียน นักศึกษา และประชาชนทั่วไปที่สนใจในอาชีพการเลี้ยงไหมและทอผ้า โดยมีการสอนตั้งแต่กระบวนการปลูกหม่อน เลี้ยงไหม ทอผ้า ออกแบบลวดลาย ไปจนถึงการย้อมสีธรรมชาติอย่างครบถ้วน เพื่อสืบสานและอนุรักษ์ภูมิปัญญาไทยให้คงอยู่ต่อไป

 

เมื่อผ้าไหมกลายเป็นอัตลักษณ์ชุมชน

 

บ้านเขว้าไม่ใช่เพียงแหล่งผลิตผ้าไหม แต่ได้รับการขนานนามว่าเป็น "ชุมชนบ้านผ้าไหม" ที่ชาวบ้านกว่า 85% มีอาชีพหลักคือเกษตรกรรม และอาชีพรองคือการปลูกหม่อนเลี้ยงไหม ทอผ้าไหม ซึ่งกลายเป็นทางเลือกเสริมรายได้ให้แก่ครัวเรือน โดยเฉพาะในกลุ่มผู้สูงอายุ

 

ลวดลายบนผ้าไหมมัดหมี่ของที่นี่ เช่น หมี่คั่นขอนารี  นั้นได้รับรางวัลระดับประเทศ เป็นผลลัพธ์จากการส่งต่อความรู้และฝีมือที่ละเอียดอ่อนจากบรรพบุรุษสู่รุ่นปัจจุบัน

 

นอกจากนี้ยังมีการทดลองและต่อยอดลวดลายร่วมสมัย เช่น ลายดอกมะลิ ที่ผสมผสานเอกลักษณ์ท้องถิ่นและความร่วมมือระหว่างหน่วยงานรัฐและภาคประชาชน เพื่อสร้างมูลค่าเพิ่มและเอกลักษณ์ที่โดดเด่น

 

หลากสีจากธรรมชาติ สู่ความหลากหลายของผ้าไหม

 

ไม่เพียงแค่เปลือกคามีเลียเท่านั้นที่ถูกนำมาย้อมไหม ทางศูนย์ยังได้ทดลองใช้ หญ้าแฝก ซึ่งสามารถให้สีในโทนเขียว เช่น เขียวมะนาว หรือเขียวอ่อน และด้วยการใช้ ต้นกล้วยสด ช่วยเพิ่มความคงทนของสี ก็สามารถย้อมไหมให้มีคุณภาพใกล้เคียงสีเคมีได้อย่างน่าทึ่ง

 

ด้วยการใช้ทรัพยากรที่เหลือใช้ในท้องถิ่น เช่น เปลือกเมล็ดชาน้ำมัน หญ้าแฝก และสมุนไพรพื้นบ้าน จึงสะท้อนถึง แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน และการใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่า ตามแนวทางการพัฒนาอย่างยั่งยืน ที่กำลังได้รับความสำคัญจากทั่วโลก

 

ผ้าไหมย้อมสีจากเปลือกชาน้ำมันบ้านเขว้า ไม่เพียงเป็นงานหัตถกรรมที่งดงาม แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ของการฟื้นคืนชีวิตให้ภูมิปัญญาท้องถิ่น และการใช้ทรัพยากรอย่างชาญฉลาด โดยมีรากฐานมาจากพระมหากรุณาธิคุณและการวางรากฐานของการพัฒนาแบบยั่งยืน

 

ในทุกเส้นไหมที่ถูกทอขึ้น ไม่ได้มีเพียงสีสันจากธรรมชาติ แต่ยังสอดแทรกเรื่องราวของชุมชน ภูมิปัญญา ความหวัง และความภาคภูมิใจของคนไทยเอาไว้อย่างแนบแน่น