คุณหมอเผยกรณีศึกษา คนไข้ติดหนึบ ดูคลิป TikTok-Reel วนทั้งวัน กระตุ้นโรคจิตแฝง จนเห็นภาพหลอน มีคนสั่งให้ทำคอนเทนต์เรียกยอดกดไลก์ กดแชร์
เฟซบุ๊กแฟนเพจ สาระสมองกับ อจ.หมอสุรัตน์ ของ ผศ.นพ.สุรัตน์ ตันประเวช แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านสมองและระบบประสาท ได้โพสต์ข้อความผ่านเฟซบุ๊กส่วนตัว เรื่อง เจอ case เล่น TikTok และ Reel กระตุ้นโรคจิตแฝง โดยระบุว่า
"เร็วๆ นี้เจอคนไข้ผู้หญิง ราชการ อายุราว 40 ปี เล่น Tiktok ติดงอมแงม ต่อมาเห็นภาพหลอนคือ ปกติคนไข้หูแว่วประสาทหลอนนี่เป็น คนไข้จิตเวช แต่นี่ รับปรึกษาอายุรกรรมสมอง เพราะเป็นเร็ว เป็นแปลกๆ
คนนี้เล่น Tiktok Reel มา 4 เดือน โพสต์ทุกวัน ดูวิดีโอวนๆ ไปมา กดทั้งไลก์ ทั้งแชร์ มันสนุก รู้ใจ หัวเราะไป หลุดโลกความจริง เค้าว่างั้น จนผลิตคอนเทนต์เอง วิ่งตาม ไลก์ แชร์ คือมีคน กด ไลก์ แชร์ คอมเมนต์ มีความสุข โดปามีนหลั่ง
คนไข้คนนี้ 5 วันมานี่ มีคนกระซิบให้ทำวิดีโออย่างนั้น อย่างนี้ บอกเทคนิค เริ่มหลอนเห็นคนคุยด้วยไปนั่น เค้ามาแล้ว มากระซิบด้วย เห็นไหม มีผู้ชาย ใส่ชุดดำมาตาม จนญาติเอามาส่ง รพ.
เรื่องแบบนี้ ไม่ใช่เรื่องที่ไม่เคยเจอ เพราะเดือนก่อนก็เจอ ป้าคนนึงนั่งเล่น Tiktok วนไป โลกหลุดไปอยู่ใน Tiktok วนหาทางออกไม่เจอ พอมาในชีวิตจริง ก็มีชีวิตหลอน Tiktok หลุดออกมาอยู่ด้วย มีคนบอกให้ทำนั่นนี่
วิดีโอวนลูปและความหลอน
เราก็สงสัยเฮ้อ เราเล่นวนๆ ไป สนุกดี หัวเราะก๊ากๆ ไม่เห็นเป็นไรเลย ไถไปเรื่อยๆ เป็นวัน ลืมคืนก็หนุกดี แต่คนที่มีโรคจิตแฝง หรือ ภาวะทางอารมณ์ไม่มั่นคงอาจไม่ใช่
คนเป็นจิตเภท Schizophrenia นี่บางทีแยกโรคจริง โรคไม่จริงไม่ออก และมักเสพคอนเทนต์ หลุดจากความจริง ไอ้อัลกอริทึม ก็จับสิ คราวนี้ฟีด (feed) ใส่หนักๆ หลอนหนักไปอีก
Tammy Qiu จาก Stanford University Human-Centered Artificial Intelligence ได้กล่าวถึงความเห็นของนักจิตวิทยาที่มีต่อโซเชียลมีเดียที่มีอัลกอริทึมสำหรับฟีดให้คนติดหนึบว่า
“การออกแบบวิดีโอหรือคอนเทนต์และการไถฟีด แบบไม่สิ้นสุด แบบนี้ เป็นออกแบบ แบบเหยื่อล่อสมอง หรือ ที่เรียกว่า Hook นั่นเอง โดยการออกแบบหวังเอาชนะการยับยั้งชั่งใจในสมอง โดยการกระตุ้นให้สมองหลั่งสารโดปามีน (dopamine) ซึ่งเหมือนการเสพติดยาเสพติด”
และเราก็ทราบว่า เจ้าโดปามีนนี่แหละ ที่ทำให้เกิดโรคจิตได้ด้วย คือมันแชร์จุดกำเนิดเดียวกัน ยาต้านโรคจิตจึงใช้ยาที่ต้านสารโดปามีนไง เช่น Haloperidol
ในปี 2021 นักวิจัย Ghosh และคณะ ตีพิมพ์ในวารสาร International Journal of Recent Scientific Researchก็รายงานคนไข้ที่ติดวิดีโอ Tiktok นี่แหละ แล้วก็เกิดอาการหลอน โรคจิตกำเริบแบบนี้เหมือนกัน บางคนหลอนมีคนสั่งนู่นนี่
ส่วนตัวคิดว่า เหตุที่ทำให้หลอนๆ จากวิดีโอแพลตฟอร์มแบบ Tiktok Reel แบบนี้ เป็นได้หลายประการ
1. การเล่นจนติดนานๆ กระตุ้นโดปามีน สูงขึ้น นั่นก็เป็นสาเหตุของจิตหลอน
2. ส่วนใหญ่คนปกติทั่วไป ไม่น่าจะเป็นไร แต่ใครเป็น trait คือโรคจิตแฝงที่รอการกระตุ้น ก็อาจแสดงอาการได้ง่ายขึ้น
3. วิดีโอที่มีลักษณะหลอนๆ มีเยอะ ทั้งที่แบบสาวจีนร้องเต้น ภาษะอะไรก็ไม่รู้ ต๊อกๆ วนไป วนมา นี่ก็หลอน คนทำเสียงดังๆ กรี๊ดๆ ก็มี นี่ก็หลอน ที่ทำแบบ Live แล้วเจอกับคนที่ทำท่าแปลกๆ พูดจาเหมือนหุ่นยนต์ แถมทำแบบนี้วนซ้ำๆ ที่เรียกว่า NPC Live หรือการแสดงเป็นบอท (bot) อันนี้ อาจารย์ว่า คนโรคจิต อาจดูหลอนๆ ก็ได้นะ
4. อัลกอริทึม ที่มันจะฟีด แต่เรื่องๆ ที่เราดู ก็จะทำให้คนที่ชอบดูอะไรแปลกๆ หลอนๆ ได้รับ ฟีดอยู่นั่นแหละนะ ไม่หลุดไปสักที อยู่ในโลกที่หลุดจากความจริง
5. ในทางกลับกัน คนที่เป็นโรคจิตเวช บางทีก็ไม่กล้าหรือไม่อยากออกไปสังคม ก็ใช้ Tiktok Reel หรือโซเชียลมีเดียอื่นๆ นี่แหละเป็นช่องทาง
อาจารย์แนะนำว่า ดูแลบุตรหลาน หรือ คุณแม่ที่แก่ เฒ่าหน่อย ว่า เล่นมากไปไหม เล่นแล้วมีสับสน ในโวเชียลมีเดียกับความจริงไหม หรือ ดูแล้วหลอนไหม หากมี ก็ชวนกับไปเจอจิตแพทย์ครับ
