รู้จัก 31 ชนิด "เห็ดพิษ VS เห็ดกินได้" หน้าตาเหมือนกันอันตรายถึงชีวิต
รู้ทันก่อนกิน ! ฤดูฝนชวนระวัง เพราะเป็นช่วงที่มีเห็ดที่เกิดเองตามธรรมชาติ อาจเผชิญกับความเสี่ยงจากการกิน "เห็ดพิษ" ซึ่งหน้าตาเหมือน "เห็ดกินได้" กินแล้วเสี่ยงชีวิตถึงตาย
ข่าวที่เกี่ยวข้อง
เห็ด (Mushroom) จัดเป็นราขนาดใหญ่ ดอกเห็ดที่เห็นเป็นการรวมตัวของเส้นใยจนมองเห็นชัดได้ด้วยตาเปล่า มีรูปร่างและสีสันที่แตกต่างกัน มีการสร้างสปอร์ (spore) เพื่อการสืบพันธุ์ จึงเรียกโครงสร้างนี้ว่า ดอกเห็ด
เห็ดไม่สามารถสังเคราะห์อาหารได้เองเนื่องจากไม่มีคลอโรฟิลล์เหมือนพืช แต่มีการดูดซึมสารอาหารจากการย่อยสลายอินทรีย์สารที่อยู่รอบๆ โคนเห็ด นอกจากนี้ผนังเซลล์ของเห็ดประกอบด้วยสารไคติน (chitin) เมื่อคนกินเห็ดเข้าไปในระบบทางเดินอาหารต้องใช้เวลาในการย่อยไคติน
มีราเพียงบางชนิดเท่านั้นที่จัดว่าเป็นเห็ด ได้แก่ ราบางชั้น (class) ในไฟลัม Ascomycota และ Basidiomycota ซึ่งมีลักษณะแตกต่างกันเมื่อมองด้วยตาเปล่า แต่จะสามารถแยกจากกันได้แน่นอนกว่าเมื่อดูรูปแบบของสปอร์ด้วยกล้องจุลทรรศน์
เห็ดพิษ มี 15 ชนิด ได้แก่ | เห็ดกินได้ มี 16 ชนิด ได้เแก่ |
|---|---|
- เห็ดระโงกหิน - เห็ดระโงกเหลืองก้านตัน - เห็ดกระโดงตีนตัน - เห็ดคล้ายเห็ดโคน - เห็ดดอกกระถิน - เห็ดขี้ควาย - เห็ดขี้วัว - เห็ดมันปูใหญ่ - เห็ดข่า - เห็ดไข่หงส์ - เห็ดไข่ - เห็ดเผาะ (มีราก) - เห็ดโคนส้ม - เห็ดแดงก้านแดง - เห็ดตอมกล้วยแห้ง | - เห็ดระโงกขาว - เห็ดโคน - เห็ดโคนฟาง - เห็ดแดงกุหลาบ - เห็ดไข่เหลือง - เห็ดก่อเหลือง - เห็ดกูด - เห็ดไข่ - เห็ดพุงหมู - เห็ดตับเต่า - เห็ดน้ำแป้ง - เห็ดข้าวเหนียว - เห็ดหล่มกระเขียว - เห็ดเผาะ (ไม่มีราก) - เห็ดจั่น - เห็ดมันปู |
ภาพจาก : สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดน่าน ,มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลล้านนา (มทร.ล้านนา)
เห็ดพิษที่เป็นสาเหตุทำให้เสียชีวิตส่วนใหญ่
1. "เห็ดระโงกพิษ" บางแห่งเรียกว่า "เห็ดระโงกหิน" , "เห็ดระงาก" หรือ "เห็ดไข่ตายซาก"
ซึ่งเห็ดชนิดนี้คล้ายคลึงกับ "เห็ดระโงกขาว" ที่กินได้ แต่มีลักษณะต่างกัน คือ "เห็ดระโงกพิษ" รอบขอบหมวกไม่มีรอยขีด ผิวก้านเรียบหรือมีขนเล็กน้อย ถุงหุ้มโคนรูปถ้วยแนบติดกับโคนก้าน เมื่อผ่าก้านดูจะมีลักษณะตัน "เห็ดระโงกพิษ" มีชื่อเรียกตามภาษาท้องถิ่นในแต่ละภาค
- ภาคเหนือ เรียก เห็ดไข่ห่าน,เห็ดโม่งโก้ง
- ภาคอีสาน เรียก เห็ดระโงกหิน, เห็ดระงาก หรือ เห็ดสะงาก , เห็ดระโงกตีนตัน
ซึ่งมีรูปร่างคล้ายคลึงกันมากกับเห็ดที่กินได้ โดยเฉพาะ เห็ดดอกอ่อน ที่มีลักษณะเป็นก้อนกลมรี คล้ายไข่ที่ดอกยังบานไม่เต็มที่
2. "เห็ดถ่านเลือด" มีลักษณะคล้ายกับ "เห็ดถ่านเล็ก" ที่กินได้ ขนาดดอกจะเล็กกว่า และไม่มีน้ำยางสีแดงส้ม
3. "เห็ดเมือกไครเหลือง" ที่ประชาชนมักสับสนกับ "เห็ดขิง" ซึ่งชนิดที่เป็นพิษจะมีเมือกปกคลุมและมีสีดอกเข้มกว่า
4. "เห็ดหมวกจีน" มีความคล้ายกับ "เห็ดโคน" ที่กินได้ จุดสังเกตคือ ดอกนิ่มและบาง ก้านนิ่มด้านในกลวงตลอดก้าน
ความเชื่อที่ผิด การทดสอบความเป็นพิษของเห็ด โดยใช้วิธีพื้นบ้าน
เป็นความเชื่อที่ผิดและอันตรายมาก เพราะไม่สามารถตรวจสอบพิษของเห็ดได้อย่างแม่นยำ โดยเฉพาะ "เห็ดระโงกพิษ" เห็ดพิษที่เป็นสาเหตุทำให้เสียชีวิตส่วนใหญ่ ที่มีสารที่ทนต่อ ความร้อน แม้จะปรุงให้สุกแล้ว เช่น ต้ม แกง ก็ไม่สามารถทำลายสารพิษนั้นได้
ความเชื่อที่ผิด |
|---|
เห็ดที่มีรอยแมลงกัด เป็นเห็ดที่กินได้ |
เห็ดสีฉูดฉาดเป็นเห็ดพิษ เห็ดสีขาวเป็นเห็ดกินได้ |
ต้มเห็ดกับข้าว แล้วข้าวไม่เปลี่ยนสี เป็นเห็ดกินได้ |
ต้มเห็ดกับหัวหอม ถ้าน้ำเปลี่ยนเป็นสีดำ เป็นเห็ดพิษ |
จุ่มช้อนเงินลงไปในหม้อต้มเห็ด ถ้าช้อนเปลี่ยนสีเป็นสีดำ เป็นเห็ดมีพิษ |
ใช้ปูนกินหมากป้ายที่เห็ด ถ้าเห็ดพิษจะเปลี่ยนสีเป็นสีม่วงปนน้ำตาล |
ข้อแนะนำเพื่อความปลอดภัย หลีกเลี่ยงการเก็บหรือกินเห็ดป่าที่ไม่รู้จักหรือไม่แน่ใจ
วิธีทดสอบหรือพิสูจน์พิษของเห็ดอย่างถูกต้อง
1.การตรวจทางห้องปฏิบัติการ (Lab Testing) ใช้การสกัดสารพิษจากเห็ด และตรวจหาสารพิษเฉพาะ เช่น อะมาทอกซิน (Amatoxin) ที่พบในเห็ดระโงกพิษ วิธีนี้แม่นยำและใช้เฉพาะในงานวิเคราะห์โดยผู้เชี่ยวชาญ
2.การจำแนกชนิดเห็ดโดยนักพฤกษศาสตร์หรือผู้เชี่ยวชาญเฉพาะทาง ใช้ลักษณะดอกเห็ด ใต้หมวก ลำต้น สี ขนาด และการเจริญเติบโตในการจำแนก
การเปรียบเทียบลักษณะของ "เห็ดกินได้" และ "เห็ดพิษ"
ข้อควรพิจารณาที่สำคัญคือ 1. ไม่มีรูปร่างหรือลักษณะใดที่แน่นอน ที่สามารถใช้แยกเห็ดกินได้และเห็ดพิษออกจากกัน
2. การพิจารณาแต่ละส่วนประกอบของดอกเห็ดอย่างถี่ถ้วน การแยกเห็ดกินได้และเห็ดพิษ ที่มีลักษณะคล้ายกันต้องพิจารณาแต่ละส่วนประกอบของเห็ด ได้แก่ ผิวหมวกและสะเก็ดบนหมวก เนื้อเยื่อ รอบขอบหมวก ก้าน วงแหวน รูปร่างของก้าน และเปลือกหรือปลอกหุ้มโคนก้าน เป็นต้น และต้องมีการผ่าครึ่ง ดอกเห็ดตามยาวเพื่อให้เห็นลักษณะภายใน เช่น ก้านเห็ดกลวงหรือตัน การเปลี่ยนสีของเนื้อก้าน และดูสีของ รอยพิมพ์สปอร์ (spore print) เป็นต้น
3. ไม่ควรแยกหรือระบุชนิดเห็ดโดยการดูดอกตูม เนื่องจากจะไม่ทราบส่วนประกอบทั้งหมดของดอกเห็ด ผู้เชี่ยวชาญอาจจะสามารถบอกชนิดของเห็ดจากการดูดอกตูมได้ เช่น เห็ดในกลุ่มเห็ดเขาเหม็น (stink horn) โดยการผ่าตามยาวของดอกตูมเพื่อดูลักษณะภายใน เช่น ชั้นของวุ้นที่อยู่ติดกับเปลือกหุ้ม ดอกเห็ด ตามด้วยชั้นบางๆ สีเทาอมเขียวที่อยู่ด้านบนและเคลือบกลุ่มของเส้นใยสีขาวที่เรียงตัวกันอย่างหลวมๆ และขยุกขยิกในชั้นถัดเข้าไป จนถึงแกนกลางที่กลวง
ตัวอย่าง "เห็ดระโงกหิน" เห็ดพิษ กับ "เห็ดระโงกขาว" เห็ดที่กินได้
ลักษณะที่แตกต่างกัน ได้แก่
ภาพจาก คู่มือเห็ดพิษ (Mushroom Poisoning) กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข
1. เห็ดระโงกขาว ผิวของหมวกที่อยู่ใกล้ขอบหมวกมีรอยขีดสั้นๆ ขนานกับเส้นรัศมี หรืออาจจะเรียกว่ามีรอยริ้วอยู่ที่ผิวโดยรอบขอบหมวก ในขณะที่เห็ดระโงกหินไม่มีรอยขีดสั้นๆ หรือรอยริ้ว
2. เปลือกหุ้มโคนก้านดอกและก้าน เห็ดระโงกขาวที่เปลือกหุ้มโคนก้านดอกมีระยะห่างจากก้านและมีก้านที่กลวง เห็ดระโงกหินที่เปลือกหุ้มโคนก้านมักแนบชิดกับก้าน และเมื่อผ่าก้านเห็ดแล้วจะเห็นว่าก้านตัน
อย่างไรก็ตาม การดูเปลือกหุ้มโคนก้านดอกอาจแยกเห็ดทั้งสองชนิดนี้ไม่ได้เสมอไป
ทั้งนี้ เห็ดทั้ง 2 ชนิดที่ถูกนำมาเปรียบเทียบลักษณะอยู่ในช่วงระยะการเติบโตเดียวกัน การเก็บเห็ดป่าที่เป็นดอกตูม หรือ ดอกอ่อน มีโอกาสแยกชนิดผิดได้ง่าย
ตัวอย่าง เห็ดระโงกหิน เห็ดพิษ ที่เป็นสาเหตุทำให้เสียชีวิต
ภาพในระยะ ดอกอ่อน จนถึง ดอกโตเต็มที่
ภาพจาก คู่มือเห็ดพิษ (Mushroom Poisoning) กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข
กลุ่มอาการที่พบหลังกินเห็ดพิษเข้าไป
1. กลุ่มที่ออกฤทธิ์กับตับและไต (รุนแรง อาจเสียชีวิต) จะมีอาการภายใน 6–24 ชั่วโมง มีอาการ ดังนี้
- อาการคลื่นไส้ อาเจียน มักจะดีขึ้นเพียงชั่วคราว แล้วกลับมาแย่ลง
- ตัวเหลือง ตาเหลือง (ตับอักเสบ)
- ปัสสาวะน้อย หรือไม่ปัสสาวะ (ไตวาย)
- ช็อก และหมดสติ
เห็ดที่ทำให้เกิดอาการนี้ : เห็ดระโงกหิน, เห็ดไข่ตายซาก เสี่ยงต่อการเสียชีวิตสูง หากไม่ได้รับการรักษาอย่างเร่งด่วน
2. กลุ่มที่ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาท (อาการหลอนหรือชัก) เริ่มแสดงอาการภายใน 30 นาที – 2 ชั่วโมง มีอาการ ดังนี้
- มึนงง เห็นภาพหลอน
- กล้ามเนื้อกระตุก ชัก
- พูดไม่ชัด หมดสติ
เห็ดที่ทำให้เกิดอาการนี้: เห็ดเมา, เห็ดขี้ควาย, เห็ดขี้วัวบางชนิด
3. กลุ่มที่ออกฤทธิ์กับระบบทางเดินอาหาร (พบได้บ่อย) เริ่มแสดงอาการภายใน 30 นาที – 3 ชั่วโมง มีอาการ ดังนี้
- คลื่นไส้ อาเจียน
- ปวดท้องอย่างรุนแรง
- ท้องเสีย ถ่ายเหลว
- อ่อนเพลีย หัวใจเต้นเร็ว
เห็ดที่ทำให้เกิดอาการนี้ : เห็ดไข่ตายซาก, เห็ดระโงกหินปลอม, เห็ดก่อบางชนิด
การปฐมพยาบาลเบื้องต้น
1. อย่ากระตุ้นให้อาเจียนเอง การอาเจียนมากเกินไปจะทำให้ความดันต่ำ หรือระดับเกลือแร่ผิดปกติ และเสี่ยงต่อการติดเชื้อ จากการใช้ไข่ขาวดิบ และเกิดบาดแผลในคอจากการล้วงคอ เพราะพิษจากเห็ดทำให้อาเจียนมากอยู่แล้ว
2. ลดการดูดซึมพิษ โดยใช้ "ถ่านกัมมันต์" (activated charcoal) ***ถ่านหุงต้มไม่สามารถใช้ได้*** ดื่มผงถ่านกัมมันต์ 50 กรัม ละลายน้ำเปล่า (ผงถ่าน 1 กรัม ต่อน้ำหนักตัวผู้ป่วย 1 กิโลกรัม) โดยผงถ่านกัมมันต์มีข้อมูลด้านประสิทธิภาพดีที่สุด หากกินแคปซูลคาร์บอน ควรแกะแคปซูลเทผงถ่านผสมน้ำเพื่อให้ไม่เสียเวลาในการย่อยแคปซูลในกระเพาะอาหารตามธรรมชาติ
อย่างไรก็ตามการกินผงถ่านกัมมันต์ที่บ้านอาจมีข้อจำกัด ผู้ป่วยอาจไม่มีผงถ่านกัมมันต์มากถึง 50 กรัม ผงถ่านกัมมันต์ที่มีขายตามร้าน เป็นซองขนาดบรรจุซองละ 5 กรัม (ต้องใช้ 10 ซอง)
หรือ แคปซูลละ 200 หรือ 260 มิลลิกรัม (ต้องใช้ 192-250) แคปซูล
หรือ เม็ดละ 200 หรือ 250 มิลลิกรัม (ต้องใช้ 200-250 เม็ด)
ดังนั้นหากจะกินผงถ่านกัมมันต์มาจากบ้าน สามารถกินได้เท่าที่มีและไม่ควรทำให้เสียเวลา อาจกินมาระหว่างเดินทางไปสถานพยาบาล
3. ควรรีบไปพบแพทย์ทันที พร้อมนำตัวอย่างเห็ดที่รับประทานไปด้วย
ข้อมูล : คู่มือเห็ดพิษ (Mushroom Poisoning) กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข, สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดน่าน ,มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลล้านนา (มทร.ล้านนา)
Advertisement
