"ผู้ตรวจการเลือกตั้ง" กลไกสำคัญ เลือกตั้งโปร่งใส สกัดทุจริตเชิงระบบ

ผู้ตรวจการเลือกตั้ง คือใคร บทบาท หน้าที่ อีกหนึ่งกลไกสำคัญ ที่ช่วยให้การเลือกตั้งโปร่งใส ตรวจสอบได้ และลดการทุจริตเชิงระบบ

การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทยเป็นการทั่วไป พ.ศ. 2569 ภายหลังจากที่มีการ ยุบสภาฯ เมื่อวันที่ 12 ธันวาคม พ.ศ. 2568 โดยกำหนดจัดขึ้นในวันที่ 8 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2569

แต่ก่อนที่จะไป เข้าคูหา กาเบอร์ที่รัก อมรินทร์ออนไลน์ ขอพาไปรู้จักอีกหนึ่งในกลไกที่สำคัญของการเลือกตั้งไทย นั่นก็คือ “ผู้ตรวจการเลือกตั้ง” ที่เปรียบดั่งดวงตาของประชาชนในสนามเลือกตั้ง ทำหน้าที่เฝ้าระวังการทุจริต ตรวจสอบความไม่ชอบมาพากล และรายงานความจริงที่เกิดขึ้นในทุกขั้นตอนของกระบวนการเลือกตั้ง บทบาทของผู้ตรวจการเลือกตั้งจึงไม่ใช่ "มีไปอย่างนั้น" หากแต่เกี่ยวข้องโดยตรงกับคำถามพื้นฐานที่สุดของประชาธิปไตยว่า คะแนนเสียงของเราถูกนับอย่างยุติธรรมหรือไม่ และการเลือกตั้งที่เกิดขึ้นสะอาดเพียงใด

ผู้ตรวจการเลือกตั้ง คือใคร

ผู้ตรวจการเลือกตั้ง คือบุคคลที่คณะกรรมการการเลือกตั้งแต่งตั้งขึ้นตามกฎหมาย เพื่อทำหน้าที่ตรวจสอบ ดูแล และรายงานความสุจริตเที่ยงธรรมของกระบวนการเลือกตั้งและการเลือกสมาชิกวุฒิสภาในระดับพื้นที่ โดยถือเป็นกลไกสำคัญที่ช่วยให้การเลือกตั้งโปร่งใส ตรวจสอบได้ และลดการทุจริตเชิงระบบ

ใครเป็นผู้ตรวจการเลือกตั้ง

ผู้ตรวจการเลือกตั้งไม่ได้เป็นเจ้าหน้าที่ประจำของ กกต. แต่เป็นบุคคลภายนอกที่ได้รับการคัดเลือกและแต่งตั้งตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการการเลือกตั้ง พ.ศ. 2560 และฉบับแก้ไขเพิ่มเติม

คุณสมบัติโดยทั่วไป เช่น

* เป็นผู้มีความเป็นกลางทางการเมือง

* ไม่เป็นสมาชิกพรรคการเมือง

* ไม่เป็นผู้สมัครรับเลือกตั้งหรือผู้มีส่วนได้เสียโดยตรง

* มีความน่าเชื่อถือ ไม่ประพฤตเสื่อมเสีย เป็นที่ยอมรับในพื้นที่

โดยผู้ตรวจการเลือกตั้งจะทำหน้าที่ในเขตพื้นที่ที่กำหนด เช่น ระดับจังหวัด หรือกลุ่มจังหวัด

หน้าที่หลักของผู้ตรวจการเลือกตั้ง

1. ตรวจสอบความสุจริตและเที่ยงธรรม

ผู้ตรวจการเลือกตั้งมีหน้าที่เฝ้าระวังการกระทำที่อาจเข้าข่ายทุจริตการเลือกตั้ง เช่น การซื้อเสียง การใช้อิทธิพล การข่มขู่ หรือการใช้ทรัพยากรของรัฐเพื่อเอื้อประโยชน์แก่ผู้สมัครรายใดรายหนึ่ง

2. สังเกตการณ์กระบวนการเลือกตั้ง

ตั้งแต่ช่วงก่อนวันเลือกตั้ง ระหว่างการลงคะแนน ไปจนถึงการนับคะแนน ผู้ตรวจการเลือกตั้งสามารถเข้าสังเกตการณ์ในหน่วยเลือกตั้ง เพื่อดูว่าการดำเนินการเป็นไปตามกฎหมายและระเบียบของ กกต. หรือไม่

3. รับเรื่องร้องเรียนและตรวจสอบข้อเท็จจริง

เมื่อมีประชาชนหรือผู้เกี่ยวข้องร้องเรียนเกี่ยวกับความไม่ชอบมาพากล ผู้ตรวจการเลือกตั้งมีหน้าที่รวบรวมข้อเท็จจริง พยานหลักฐาน และรายงานให้ กกต. พิจารณาดำเนินการตามกฎหมาย

4. รายงานต่อคณะกรรมการการเลือกตั้ง

ผู้ตรวจการเลือกตั้งไม่มีอำนาจตัดสินคดีหรือชี้ขาดผลการเลือกตั้ง แต่มีหน้าที่รายงานข้อมูล ข้อเท็จจริง และความเห็นต่อ กกต. เพื่อใช้ประกอบการวินิจฉัย เช่น การสั่งเลือกตั้งใหม่ การให้ใบเหลือง ใบแดง หรือการส่งเรื่องให้ศาล

5. ส่งเสริมความรู้และความเข้าใจแก่ประชาชน

ในบางกรณี ผู้ตรวจการเลือกตั้งอาจมีบทบาทในการให้ข้อมูลแก่ประชาชนเกี่ยวกับสิทธิ หน้าที่ และกติกาการเลือกตั้ง เพื่อป้องกันการทำผิดกฎหมายโดยไม่รู้ตัว และปฏิบัติหน้าที่อื่น ๆ ตามที่ กกต. มอบหมาย

ผู้ตรวจการเลือกตั้ง ต่างจาก กกต. อย่างไร

กกต. เป็นองค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ มีอำนาจบริหารจัดการการเลือกตั้งทั้งระบบ และมีอำนาจวินิจฉัยทางกฎหมายบางประการ

ผู้ตรวจการเลือกตั้ง เป็นกลไกสนับสนุน ทำหน้าที่ตรวจสอบ สังเกตการณ์ และรายงาน ไม่มีอำนาจสั่งการหรือชี้ขาด

เหตุใดผู้ตรวจการเลือกตั้งจึงสำคัญ

การเลือกตั้งในทางปฏิบัติมีรายละเอียดจำนวนมาก และเกิดขึ้นพร้อมกันทั่วประเทศ ผู้ตรวจการเลือกตั้งช่วยเพิ่ม “ดวงตา” ให้ระบบเลือกตั้ง ลดภาระของ กกต. และสร้างความเชื่อมั่นให้ประชาชนว่าการเลือกตั้งไม่ได้ถูกควบคุมหรือบิดเบือนโดยฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง

ในระยะยาว ผู้ตรวจการเลือกตั้งจึงเป็นกลไกสำคัญในการค้ำจุนหลักประชาธิปไตย และสิทธิของผู้มีสิทธิเลือกตั้งทุกคน

อ้างอิง : สำนักงานคณะกรรมการการเลือกตั้ง/ คณะกรรมการร่างรัฐธรรมนูญ