รู้จักงูเห่าพ่นพิษสยาม ผ่านเคสงูกัดคุณยาย พิษอันตรายต่อระบบประสาท

รู้จักงูเห่าพ่นพิษสยาม (Naja siamensis) ผ่านเคสงูกัดคุณยาย พิษอันตรายต่อระบบประสาท หนึ่งในงูเห่าที่พบมากในไทย ทำไมนอนเฉยๆ ถึงยังโดน?

ในช่วงฝนตกชุก สิ่งหนึ่งที่ต้องระมัดระวังเป็นอย่างมาก คือสัตว์เลื้อยคลานอย่าง งู ที่มักจะหนีน้ำเข้ามาหลบในบ้านคน ตามรองเท้าหรือที่ซ่อนอื่นๆ ที่มันสามารถหลบซ่อนตัวได้ จึงต้องเพิ่มความระมัดระวังเป็นพิเศษ โดยเฉพาะบ้านที่มีคนแก่และเด็ก เพราะอย่างล่าสุดเกิดเหตุไม่คาดคิดมีงูเห่าเลื้อยเข้ามากัดนิ้วคุณยายรายหนึ่งอายุ 93 ปี ขณะนอนอยู่บนใต้ถุนบ้าน

ซึ่งงูเห่าตัวที่ก่อเหตุนั้น คือ งูเห่าพ่นพิษสยาม (Black And White Spitting Cobra หรือ Naja siamensis) เป็นงูพิษอันตรายถึงชีวิต

ผู้ใช้เฟซบุ๊กชื่อคุณ Kaedehara Pren ได้โพสต์ให้ความรู้เกี่ยวกับงูเห่าพ่นพิษสยามไว้ในกลุ่มเฟซบุ๊กที่ชื่อ นี่ตัวอะไร พร้อมให้คำตอบที่หลายคนสงสัยถึงงูชนิดนี้ที่มีพิษอันตรายต่อระบบประสาท ทำไมนอนเฉยๆ ถึงยังโดนงูเห่ากัดได้ และวิธีปฐมพยาบาลเบื้องต้นอย่างถูกต้องเมื่อถูกงูกัด เอาไว้ดังนี้

1. “งูอะไรกัดคุณยาย”

คำตอบคือ งูเห่าพ่นพิษสยาม Naja siamensis มีพิษออกฤทธิ์ต่อระบบประสาทเป็นหลัก ซึ่งพิษของเขาใช้ในการล่าเหยื่อและป้องกันตัวเท่านั้น โดยความสามารถของเขาคือสามารถพ่นพิษได้ในระยะ 1-2 เมตร งูเห่าพ่นพิษสยามสามารถพบได้ทุกภาคของประเทศไทย ยกเว้นภาคใต้ เพราะภาคใต้จะพบ งูเห่าพ่นพิษสุมาตรา Naja sumatrana เป็นคนละชนิดกับงูเห่าพ่นพิษสยาม ซึ่งจังหวัดที่เกิดเหตุคือจังหวัดเพชรบูรณ์ เป็นจังหวัดที่มีรายงานพบงูเห่าพ่นพิษสยามอยู่บ่อยครั้ง

โดยในประเทศไทยพบงูเห่าอยู่ 4 ชนิด ได้แก่

• งูเห่าไทย Naja Khaouthia

• งูเห่าพ่นพิษสยาม Naja siamensis

• งูเห่าพ่นพิษสุมาตรา Naja sumatrana

• งูเห่าภูเขา Naja Fuxi

ทั้ง 4 ชนิดนี้มีพิษออกฤทธิ์ต่อระบบประสาทเป็นหลัก หากไม่ได้รับการรักษาอย่างถูกต้องจะทำให้เป็นอันตรายถึงชีวิตได้

2. “ทำไมงูถึงกัดคุณยาย”

คำตอบคือ งูเห่าตัวดังกล่าวสังเกตเห็นการเคลื่อนไหวของคุณยายขณะที่คุณยายกำลังนอนอยู่ เป็นปกติของคนเราที่เวลานอนจะต้องมีขยับตัวกันบ้าง แต่ด้วยความที่งูเป็นสัตว์ที่สายตาไม่ดี เขาจึงโฟกัสจากสิ่งที่เคลื่อนไหว สิ่งใดที่มีขนาดใหญ่กว่าตัวเขาและมีการเคลื่อนไหวไปมาจะทำให้งูคิดว่าสิ่งนั้นคือภัยคุกคาม

หากสังเกตดี ๆ ในตอนที่คุณยายยังไม่ขยับตัว งูเห่านั้นยังเลื้อยอยู่ปกติ ไม่มีท่าทีก้าวร้าวหรือจะฉกกัด แต่ทันทีที่คุณยายขยับแขน ทำให้งูตกใจและแผ่แม่เบี้ยเตือน ซึ่งหากมองละเอียดอีกนิด จะสังเกตเห็นว่าจังหวะที่งูเห่าแผ่แม่เบี้ยนั้น ตรงกับจังหวะที่คุณยายขยับมือพอดี จากนั้นงูตัวดังกล่าวก็เลื้อยไปที่มือของคุณยาย คาดว่าไปดมกลิ่นเพื่อตรวจสอบความปลอดภัย

ซึ่งงูเป็นสัตว์ที่มีจมูกไว้ใช้การหายใจเท่านั้น การรับกลิ่นของเขาจึงเป็นการแลบลิ้นตลอดเวลา เพื่อให้โมเลกุลกลิ่นมาสัมผัสกับปลายลิ้น จากนั้นงูจะหดลิ้นกลับไปเข้าและส่งโมเลกุลดังกล่าวไปที่ร่องรับกลิ่น หรือที่เรียกว่า Jacobson organ เพื่อวิเคราะห์ว่าเป็นกลิ่นของอะไร

บางท่านสงสัยว่า “งูเห่าจับความร้อนได้จากผิวคุณยายรึเปล่า” คำตอบคือ ไม่ค่ะ งูเห่าไม่มีรูรับความร้อน หรือที่เรียกว่า Pit organ โดยในประเทศไทยมีงูที่มี Pit organ ได้แก่ งูเหลือม งูหลาม งูกะปะ และกลุ่มงูเขียวหางไหม้ค่ะ สำหรับงูเห่าจึงใช้การรับกลิ่นและโฟกัสสิ่งที่เคลื่อนไหวเป็นหลัก

ขณะเดียวกัน คุณยายคงรู้สึกได้ว่ามีอะไรมาสะกิดโดนมือ คาดว่าเป็นลิ้นของงูที่ยื่นมารับกลิ่น คุณยายก็เลยขยับมืออีกหลาย ๆ ครั้ง ทำให้งูนั้นตกใจและฉกเข้าที่ปลายนิ้วของคุณยาย จึงเป็นเหตุผลว่าคุณยายนอนอยู่ดี ๆ ทำไมจึงถูกงูฉกได้ค่ะ

3. “ปฐมพยาบาลอย่างไรเมื่อถูกงูกัด”

คำตอบคือ อันดับแรกต้องตั้งสติก่อน และรีบล้างแผลให้สะอาด หากงูที่กัดยังอยู่ในบริเวณนั้นให้รีบถ่ายภาพเอาไว้ แต่ถ้าหายไปแล้วก็ไม่ต้องตามหา และขยับส่วนที่โดนกัดให้น้อยที่สุด ใช้กิ่งไม้หรือด้ามอะไรแข็ง ๆ ดามไว้ได้ก็จะดีมาก แต่ ณ ตอนนั้นหากหาไม่ได้ก็ไม่ต้องเสียเวลาหานะคะ รีบไปพบแพทย์โดยเร็วที่สุด และเพื่อความปลอดภัยควรมีใครสักคนพาไปค่ะ เพราะหากไปคนเดียวและหมดสติกลางทางจะทำให้ช่วยเหลือตัวเองไม่ได้ ห้ามดูดพิษ ห้ามขันชะเนาะ ห้ามเอาสมุนไพรหรือมะนาวทา ห้ามรนแผลด้วยไฟ ห้ามกรีดแผล

เมื่อไปถึงโรงพยาบาลแล้วให้นำรูปงูให้แพทย์ดู หรือระหว่างทางจะนำรูปมาโพสต์ถามชนิดในกลุ่มนี่ตัวอะไรก็ได้ แต่หากเป็นเคสฉุกเฉินเช่นนี้ขอให้ส่งรูปมาถามทาง Open Chat นี่ตัวอะไร จะดีกว่าเพื่อความรวดเร็วไม่ต้องรออนุมัติ และหากแพทย์ไม่ให้เซรุ่มก็ไม่ต้องตกใจหรือโวยวายไปนะคะ เพราะเซรุ่มต้านพิษงูไม่ใช่จะฉีดให้ใครก็ได้ บางคนมีอาการแพ้เซรุ่ม หากฉีดเข้าไปจะทำให้เป็นอันตรายเข้าไปใหญ่ การรักษาของแพทย์ในเบื้องต้นจึงเป็นการรักษาตามอาการ

4. “ป้องกันอย่างไรไม่ให้งูเข้าบ้าน”

คำตอบคือ จัดการบริเวณบ้านก่อนเป็นอันดับแรก เพราะหากบริเวณบ้านมีความรก จะทำให้เกิดเป็นแหล่งหลบภัยและแหล่งอาหารของงู เช่น หนู กบ คางคก ฯลฯ และงูเป็นสัตว์ที่ขี้กลัว เขาจึงต้องหาที่รก ๆ เพื่อเข้าไปซ่อนและหลบสายตาจากนักล่า

หากมีช่องโหว่ในบ้านให้ปิดช่องและอุดรูให้หมด ไม่ว่าจะเป็นรูตามกำแพงหรือช่องใต้โพรงบ้าน เพราะจะทำให้เป็นทางผ่านของงูและงูอาจเข้ามาหลบภัยในบริเวณบ้านเราได้ หรือจะใช้ตาข่ายช่องเล็กล้อมรอบบ้านไว้ก็ป้องกันได้ดีเช่นกัน หรือลงทุนหน่อยคือการสร้างกำแพงสูง ๆ สภาพดีไม่แตกง่าย เพราะมันยังสามารถป้องกันอย่างอื่นนอกจากงูได้ด้วย และหากมีความจำเป็นที่จะต้องเข้าไปในที่รกร้าง แนะนำให้ลงทุนซื้อรองเท้าบูทหนา ๆ ดี ๆ สักคู่ จะช่วยป้องกันได้ในระดับหนึ่งค่ะ พืชพันธุ์ไม้กันงูไม่ช่วย ผงไล่งูไม่ช่วย มะนาวไม่ช่วย ขี้เถ้าไม่ช่วย กำมะถันไม่ช่วย กรวดและหินเกล็ดไม่ช่วย น้ำมันต่าง ๆ ไม่ช่วยค่ะ

เนื่องจากเหตุการณ์นี้ทำให้หลาย ๆ คนเป็นห่วงสมาชิกในครอบครัวอย่างมาก บ้างก็บอกว่าหากเจอแบบนี้กับคนในครอบครัวคงไม่เอางูไว้ ซึ่งนั่นเป็นการตัดสินใจส่วนบุคคล แน่นอนว่าแอดมินหรือใครก็ตามไม่มีใครสามารถห้ามได้

แต่อยากบอกว่างูเห่าเขาเป็นงูที่มีประโยชน์มาก ๆ ถึงแม้เขาจะมีพิษอันตรายถึงชีวิต แต่หากเราไม่ทำให้เขาตกใจก่อน (ไม่ว่าจะเจตนาหรือไม่) เขาก็ไม่ทำอะไรเราแน่นอน เขาเป็นงูที่มีความสำคัญทางการแพทย์ไทยอย่างมาก พิษของเขานำมาทำเป็นเซรุ่มต้านพิษงู และตัวของเขาเองยังสามารถช่วยควบคุมประชากรสัตว์ฟันแทะ เช่น หนู ได้ดีมาก ๆ เลย อีกทั้งยังเป็นแหล่งอาหารให้กับผู้ล่าชนิดอื่น เช่น งู นก เสือ ฯลฯ การที่เราทำร้ายเขาโดยไม่จำเป็น อาจทำให้สูญเสียประชากรงูไปจากระบบนิเวศ 1 ชีวิตค่ะ

เขาไม่ได้อยู่ผิดที่ผิดทาง ทุกสถานที่เคยเป็นป่า เคยเป็นบ้านของเขามาก่อน เขาเป็นสัตว์ป่าและอยู่มาก่อนเรา เขาก็แค่ปรับตัวให้เข้ากับชุมชนในปัจจุบัน เมื่อเป็นเช่นนั้นก็อยากให้คนเราได้ปรับตัวเพื่ออยู่ร่วมกับเขาด้วย

ที่มาข้อมูล : กลุ่มนี่ตัวอะไร / ภาพ istockphoto