ภาวะฝันกลางวัน การเพ้อฝันแบบปรับตัวไม่ได้ ความผิดปกติทางจิตวิทยา

เมื่อการเพ้อฝันของคุณ "หลุด" ออกนอกเส้นทาง "ภาวะฝันกลางวันแบบไม่สามารถปรับตัวได้" (Maladaptive Daydreaming) ไม่ใช่แค่การจินตนาการเล่นๆ แต่เป็นภาวะที่อาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพจิต

ข่าวที่เกี่ยวข้อง

ทำไมเราถึงอยากได้ iPhone ใหม่ : จิตวิทยาเบื้องหลังวัฒนธรรมการอัปเกรด

สังคมหลังความจริง: ทำไมคนถึงเชื่อข้อมูลที่พิสูจน์ไม่ได้มากกกว่า

ถอดรหัสประโยคแซ่บ "คนเค้าดูออก" จับโป๊ะความปลอมเปลือกฉบับคนทันเกม

การเพ้อฝัน หรือ ฝันกลางวัน มีข้อดีหลายอย่าง มันช่วยเติมเต็มความคิดสร้างสรรค์ได้ ตราบใดที่มันยังอยู่ในขอบเขตที่เหมาะสมและไม่ส่งผลเสียต่อการใช้ชีวิตจริง แต่ "การเพ้อฝันแบบปรับตัวไม่ได้" ก็อาจนำไปสู่ปัญหาได้เช่นกัน

บทความของ ดร. ซูซาน เคร้าส์ วิทเบิร์น (Susan Krauss Whitbourne, Ph.D., ABPP) ศาสตราจารย์เกียรติคุณประจำภาควิชาจิตวิทยาและประสาทวิทยาศาสตร์ (Psychological and Brain Sciences) ที่มหาวิทยาลัยแมสซาชูเซตส์ แอมเฮิร์สต์ (University of Massachusetts Amherst) และดำรงตำแหน่งศาสตราจารย์พิเศษ (Adjunct Professor) ในภาควิชาผู้สูงอายุวิทยา (Gerontology) และเป็น Fellow ของสถาบันผู้สูงอายุวิทยา (Institute of Gerontology) ที่มหาวิทยาลัยแมสซาชูเซตส์ บอสตัน (University of Massachusetts Boston) เผยถึง งานวิจัยใหม่ได้นำเสนอรูปแบบที่ซับซ้อนของ ภาวะฝันกลางวันแบบไม่สามารถปรับตัวได้ (Maladaptive Daydreaming) (อ้างอิง)

• Maladaptive Daydreaming ไม่ใช่แค่การจินตนาการเล่นๆ แต่เป็นภาวะที่อาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพจิตและจำเป็นต้องได้รับการดูแลจากผู้เชี่ยวชาญ
• Maladaptive Daydreaming เป็นอาการที่รุนแรงกว่าแค่การฝันกลางวันทั่วไป และอาจเข้าข่ายเป็น ความผิดปกติทางจิต (Psychological Disorder) ที่ต้องได้รับการวินิจฉัยและรักษาอย่างจริงจัง

ในวงการจิตวิทยาคลินิก มีการเสนอคำว่า "การฝันกลางวันแบบไม่สามารถปรับตัวได้ (Maladaptive Daydreaming - MD)" ให้เป็นหนึ่งในหมวดหมู่การวินิจฉัยที่เป็นไปได้ ซึ่งอาจมีลักษณะบางอย่างร่วมกับ โรคย้ำคิดย้ำทำ (obsessive-compulsive disorder), โรคซึมเศร้า (depression) และโรควิตกกังวล (anxiety)

คล้ายคลึงกับ บุคลิกภาพที่ชอบจินตนาการ (fantasy-prone personality) ที่กล่าวถึงโดย Wilson และ Barber ในปี 1982 ผู้ที่มีภาวะ MD จะใช้ชีวิตอยู่ในโลกภายในของตนเองเป็นส่วนใหญ่

ในงานวิจัยใหม่ Amy Lucas และ Alexandra Bone (2025) จากมหาวิทยาลัย Middlesex ได้ต่อยอดแนวคิดนี้ โดยให้คำจำกัดความของ MD (Maladaptive Daydreaming) ว่า

“วงจรการจินตนาการทางจิตที่หลุดลอยและดูดซับจนเกินไป ส่งผลให้เกิดความทุกข์และความบกพร่องในการทำงานในชีวิตจริง”

แทนที่จะฝันกลางวันแค่ตอนที่เบื่อ ผู้ที่มีภาวะ MD อาจใช้เวลามากถึง 57% ของชั่วโมงที่ตื่นอยู่ไปกับการฝันกลางวัน ซึ่งแตกต่างจากคนส่วนใหญ่ที่ฝันกลางวันเฉลี่ยเพียง 16% ตามข้อมูลจากงานวิจัยก่อนหน้า

ผู้ที่มีภาวะ MD ยังรู้สึกถึง ความละอาย ความรู้สึกผิด และความทุกข์ใจ พวกเขาจะจมดิ่งอยู่ในความคิดและภาพที่สร้างขึ้นจากธีมในอุดมคติที่หลากหลาย

ปัญหาไม่ได้อยู่ที่เนื้อหาของการฝันกลางวัน แต่อยู่ที่ ปริมาณของการฝันกลางวัน และพวกเขาไม่สามารถหยุดได้แม้จะพยายามแล้วก็ตาม พวกเขาไม่สามารถทำสิ่งอื่น ๆ ได้เลย

และความรู้สึกผิดและความละอายจะตามมา เพราะพวกเขารู้สึกว่ากำลังเสียเวลา หรืออาจล้าหลังกว่าคนอื่น ๆ ยิ่งไปกว่านั้น “เมื่อเวลาผ่านไป ช่องว่างระหว่างโลกในอุดมคติจากการฝันกลางวันกับชีวิตจริงและความรู้สึกต่อตนเองจะยิ่งกว้างขึ้น ทำให้ความรู้สึกไม่พอใจและความผิดหวังยิ่งลึกซึ้งขึ้น”

โรคฝันกลางวันเกิดจากอะไร ? ในบทความของ POBPAD ระบุว่า ยังไม่ทราบสาเหตุที่ชัดเจน แต่พบว่าผู้ที่มีอาการส่วนใหญ่มักเหม่อลอยและหลุดเข้าไปในโลกที่ตัวเองจินตนาการขึ้นเมื่อถูกกระตุ้นจากปัจจัยต่าง ๆ เช่น การมองเห็นรูปภาพ วิดีโอ การพูดคุยกับคนอื่น รวมทั้งการได้กลิ่นบางอย่าง ซึ่งอาจกระตุ้นให้เกิดอาการของโรคฝันกลางวันได้เช่นกัน

โรคฝันกลางวันไม่ได้จัดเป็นโรคทางจิตเวช ตามเกณฑ์ของคู่มือการวินิจฉัยและสถิติสำหรับความผิดปกติทางจิต (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: DSM) แต่สันนิษฐานว่าโรคทางจิตอื่นที่ผู้ป่วยเป็นอยู่ เช่น โรควิตกกังวล โรคซึมเศร้า โรคสมาธิสั้น (ADHD) หรือโรคย้ำคิดย้ำทำ (Obsessive Compulsive Disorder) มีส่วนทำให้เกิดอาการของโรคฝันกลางวัน

อาการของโรคฝันกลางวัน อาจคล้ายกับโรคจิตเภท (Schizophrenia)

ผู้ที่มีอาการฝันกลางวัน : มักรู้ตัวตลอดว่าสิ่งที่เกิดขึ้นในหัวเป็นเพียงความฝันที่ไม่ได้เกิดขึ้นจริง แต่ก็ไม่สามารถควบคุมอาการได้ คล้ายกับมีพฤติกรรมเสพติด (Behavioral Addictions) เช่น ติดเกม

ส่วนผู้ป่วยโรคจิตเภท : จะไม่สามารถแยกแยะได้ว่าสิ่งที่เกิดขึ้นเป็นเรื่องจริงหรือแค่จินตนาการ

วิธีการรักษาและรับมือกับ "ภาวะฝันกลางวันแบบไม่สามารถปรับตัวได้" (Maladaptive Daydreaming)

ปัจจุบันยังไม่มีแนวทางการรักษาที่เป็นมาตรฐานสากล เนื่องจากภาวะนี้ยังไม่ถูกจัดเป็นความผิดปกติทางจิตอย่างเป็นทางการ สิ่งสำคัญที่สุดคือการขอคำปรึกษาจาก นักจิตวิทยา หรือ จิตแพทย์ เพื่อให้ได้รับการวินิจฉัยและการรักษาที่เหมาะสมเฉพาะบุคคล

ทางเลือกวิธีการทางจิตบำบัด

1. การบำบัดด้วยการรับรู้และพฤติกรรม (CBT) นักบำบัดจะช่วยให้คุณ เข้าใจสาเหตุและรูปแบบ ฝึกให้คุณตระหนักรู้ในขณะที่กำลังจะเริ่มหรือกำลังฝันกลางวันอยู่ ฝึกเทคนิคต่าง ๆ เพื่อ "หยุด" การฝันกลางวันเมื่อมันเริ่มเกินขอบเขต เช่น การพูดกับตัวเองในใจว่า "หยุด" หรือการจดจ่ออยู่กับสิ่งรอบตัว
2. การฝึกเจริญสติ ช่วยให้คุณอยู่กับปัจจุบันมากขึ้น ซึ่งเป็นวิธีที่ตรงกันข้ามกับการฝันกลางวันที่มักจะพาคุณหลุดจากความเป็นจริง
3. การจัดการกับสิ่งกระตุ้น เช่น บันทึกพฤติกรรม: ทำบันทึกว่าคุณฝันกลางวันเมื่อไหร่, นานแค่ไหน, และมีอะไรเป็นสิ่งกระตุ้น (เช่น ความเบื่อหน่าย, ความเหงา, ความเครียด) แทนที่ด้วยกิจกรรมอื่น: เมื่อรู้สึกว่าอยากจะเริ่มฝันกลางวัน ให้หาอะไรทำแทน เช่น การออกไปเดินเล่น, โทรหาเพื่อน, อ่านหนังสือ, หรือทำกิจกรรมที่ต้องใช้สมาธิเพื่อเบี่ยงเบนความสนใจ

ท้ายที่สุด การฝันกลางวัน การเพ้อฝัน มีคุณค่าในด้านความคิดสร้างสรรค์ ตราบใดที่มันไม่ได้เข้ามาแทนที่ทุกสิ่งทุกอย่างในชีวิตของคุณ การจะค้นพบความสุขที่แท้จริงได้นั้น หมายถึงการที่คุณต้องใช้ทรัพยากรทั้งหมดในจิตใจของคุณให้เกิดประโยชน์สูงสุด ไม่ว่าจะในโลกแห่งจินตนาการหรือในโลกแห่งความเป็นจริงก็ตาม

คอนเทนต์แนะนำ

รู้ก่อนพลาด 3 ศัลยกรรมที่ "ตกยุค" หมดกระแสความนิยมไปแล้วในปี 2025

กลัวแบบไหน ถึงจะเข้าข่าย “โรคกลัว” (Phobia) เช็กอาการ วิธีรักษา

ปวดเมื่อยตามร่างกายเมื่อป่วย อาการเหล่านี้มาจากไหนพร้อมวิธีบรรเทาง่ายๆ