กินเค็มเกินขนาดระวังช็อกโซเดียม เมื่อเกลือไม่ใช่แค่ภัยเรื้อรัง

ช็อกโซเดียม ร่างกายรับโซเดียมเกินขนาดในเวลาสั้น ๆ ทำให้ระดับโซเดียมในเลือดพุ่งสูงจนร่างกายเสียสมดุลอย่างเฉียบพลัน อาการแทรกซ้อนรุนแรงเสี่ยงเสียชีวิต

เวลาพูดถึง “ภัยจากการกินเค็ม” คนส่วนใหญ่มักจะนึกถึงโรคเรื้อรัง เช่น ความดันโลหิตสูง ไตพัง หัวใจล้มเหลว โรคหลอดเลือดสมอง แต่มีอีกหนึ่งภาวะที่ร้ายแรงยิ่งกว่า เพราะไม่ต้องรอให้สะสมเป็นปี ไม่ต้องใช้เวลานาน แค่ครั้งเดียวก็อาจทำลาโลกได้ ภาวะนั้นคือ “ช็อกโซเดียม” หรือ Acute Hypernatremia ภาวะโซเดียมในเลือดสูงเฉียบพลัน

ช็อกโซเดียมคืออะไร?

โดยปกติร่างกายต้องการโซเดียมวันละประมาณ 1,500 มิลลิกรัม (WHO แนะนำไม่เกิน 2,000 มิลลิกรัม) ซึ่งส่วนใหญ่เราก็ได้รับจากเกลือ น้ำปลา ซีอิ๊ว ผงปรุงรส และอาหารแปรรูป โซเดียมมีประโยชน์ต่อร่างกาย เช่น ควบคุมความดัน ช่วยการทำงานของกล้ามเนื้อและเส้นประสาท แต่ถ้ามากเกินไปก็กลายเป็นพิษ

ภาวะ “ช็อกโซเดียม” เกิดขึ้นเมื่อร่างกายได้รับโซเดียมปริมาณสูงมากเกินไป ในเวลาสั้น ๆ ทำให้ระดับโซเดียมในเลือดพุ่งสูงจนร่างกายเสียสมดุลอย่างเฉียบพลัน

กลไกอันตรายในร่างกาย

เมื่อโซเดียมสูงผิดปกติ เลือดจะมีความเข้มข้นมาก ร่างกายต้องดึงน้ำออกจากเซลล์เพื่อเจือจางผลลัพธ์คือ

• สมองหดตัว : น้ำในเซลล์สมองถูกดึงออก ทำให้เซลล์สมองหดและดึงรั้งเส้นเลือด ปวดหัว ชัก หรือเลือดออกในสมองได้

• สมองบวม (ถ้าร่างกายพยายามแก้ไขเร็วเกินไป) : ในบางเคสที่แพทย์ให้สารน้ำเจือจางเร็วเกิน สมองที่หดอยู่กลับบวมจนกดกะโหลกศีรษะ อาจเสียชีวิตได้เช่นกัน

• หัวใจเต้นผิดจังหวะ : โซเดียมสูงทำให้สมดุลเกลือแร่ในเซลล์กล้ามเนื้อหัวใจเปลี่ยน จึงเกิดภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะหรือหยุดเต้นได้

• ไตทำงานหนัก : ไตพยายามขับโซเดียมออกทางปัสสาวะ แต่หากเกินกำลัง ไตก็อาจล้มเหลว

อาการที่สังเกตได้

อาการมักเกิดภายในไม่กี่ชั่วโมงหลังได้รับโซเดียมเกิน

• กระหายน้ำรุนแรง ปากแห้ง

• ปวดหัว เวียนศีรษะ คลื่นไส้

• กล้ามเนื้อกระตุก เป็นตะคริว

• ซึม สับสน พูดไม่รู้เรื่อง

• ขั้นรุนแรง ชัก หมดสติ น้ำในสมองบวม หัวใจวาย เสียชีวิต

ปริมาณเท่าไรถึงเสี่ยง?

• เกลือแกง 1 ช้อนชา = 2,300 มิลลิกรัมโซเดียม

• ซอสถั่วเหลือง 1 ลิตร = มากกว่า 100,000 มิลลิกรัม

• บะหมี่กึ่งสำเร็จรูป 1 ห่อ (พร้อมซุป) = ประมาณ 1,200–1,800 มิลลิกรัม

หากกินอาหารหลายห่อพร้อมกัน หรือดื่มน้ำซุปหมดชาม จะเสี่ยงโซเดียมพุ่งสูงเฉียบพลันได้ โดยเฉพาะในผู้สูงอายุหรือผู้ที่มีโรคไต ความดัน หัวใจ

ทำไมเราควรใส่ใจเรื่องนี้?

• เทรนด์ “ลองของ” หรือ “แข่งกิน” ในโซเชียลมีเดีย ทำให้หลายคนเผลอท้าทายตัวเองด้วยการกินอาหารเค็มจัดแบบ extreme โดยไม่รู้ว่ามันอาจถึงชีวิต

• พฤติกรรมดื่มน้ำซุปบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปหมดถ้วย หรือกินน้ำปลาพริกแบบราดหนัก ๆ อาจไม่ถึงขั้นช็อกโซเดียม แต่สะสมเสี่ยงโรคระยะยาว

• ผู้ป่วยโรคไตและหัวใจคือกลุ่มเสี่ยงที่สุด เพราะความสามารถในการขับโซเดียมต่ำกว่าคนทั่วไป

ป้องกันไม่ให้เกิดช็อกโซเดียม

1. เลี่ยงการกินอาหารเค็มจัด โดยเฉพาะน้ำซุปและซอสเข้มข้น

2. อย่าตามกระแสหรือการท้าแข่งกิน ในโซเชียล ไม่ใช่ทุก challenge ที่ปลอดภัย

3. อ่านฉลากโภชนาการ ให้รู้ปริมาณโซเดียมในอาหาร

4. ถ้าเกิดอาการผิดปกติ เช่น กระหายน้ำรุนแรง สับสน หรือชัก หลังจากกินอาหารเค็มมาก ๆ ต้องรีบไปโรงพยาบาลทันที

ภัยจากการกินเค็มไม่ได้มีแค่โรคเรื้อรังในระยะยาว แต่ยังมี “ช็อกโซเดียม” ที่อาจเกิดขึ้นแบบเฉียบพลันและถึงตายได้ เรื่องนี้ไม่ใช่เรื่องไกลตัว เพราะอาหารที่เราเจอทุกวัน บะหมี่กึ่งสำเร็จรูป น้ำปลา ซีอิ๊ว ผงปรุงรส ล้วนมีโซเดียมสูง

ดังนั้นจึงควรจำไว้ว่า “เค็มเกินไป…อาจไม่ใช่แค่ทำให้ไตพัง แต่ทำให้หยุดหายใจได้ในครั้งเดียว”

อ้างอิงข้อมูล

• กรมอนามัย

• World Health Organization (WHO) – Guideline: Sodium intake for adults and children (2012)

• National Kidney Foundation – Sodium and your health

• Case report: “Soy Sauce Ingestion Resulting in Acute Hypernatremia” – Journal of Emergency Medicine, 2013

• Centers for Disease Control and Prevention (CDC) – Sodium and Health