ตายแล้วฟื้น คืออะไร สาเหตุจริงที่ทำให้เหมือนกลับมาจากความตาย

"ตายแท้" หรือ "ตายเทียม" รู้จักความตายให้ถ่องแท้ ไขคำตอบ ตายแล้วฟื้น จริงหรือ ที่กลับมาจากความตาย? สาเหตุและความเป็นไปได้ต่อการเกิดภาวะดังกล่าว

คำว่า “ตายแล้วฟื้น” มักโผล่ขึ้นมาในข่าวที่ทำให้คนอ่านต้องชะงัก เพราะมันไปแตะเส้นแบ่งที่บางที่สุดระหว่างชีวิตกับความว่างเปล่า เรามักได้ยินเรื่องคนที่หัวใจหยุดเต้น ถูกประกาศว่าเสียชีวิตแล้ว แต่กลับลืมตาขึ้นมาในอีกไม่กี่นาทีต่อมา คำถามคือ…มันเกิดขึ้นได้อย่างไร และทางวิทยาศาสตร์เรียกปรากฏการณ์นี้ว่าอะไร

ผศ.นพ.สุรัตน์ ตันประเวช แพทย์เชี่ยวชาญด้านสมองและระบบประสาท อธิบายถึงภาวะดังกล่าวว่า

"ตายแท้ หรือ ตายเทียม มารู้จัก ตายแล้วฟื้น? จริงหรือ ที่กลับมาจากความตาย

คือ ตั้งแต่เด็ก ได้ ยินข่าวตายแล้วฟื้นนับครั้ง ไม่ถ้วน นี่ก็อีกครั้ง เอา ท้าวความก่อน เมื่อสัปดาห์ที่ผ่านมา หญิงวัย 76 ปี จากจังหวัดพิษณุโลก ถูกระบุว่าเสียชีวิตแล้วเมื่อคืน น้องชายผู้ดูแลพี่สาวมานานกว่า 3 ปี ก็ได้จัดการเรื่องเอกสารแจ้งความ และนำร่างของคุณยายใส่โลงเพื่อเดินทางไปยังวัดในจังหวัดพระนครศรีอยุธยา เตรียมประกอบพิธีฌาปนกิจ

แต่เมื่อเจ้าหน้าที่วัดเปิดโลงเพื่อเตรียมพิธี… ก็พบว่า “ร่าง” ที่ควรนิ่งสงบ กลับ “ขยับตัว” ได้ และยัง “มีลมหายใจ”!

คุณยายยังไม่ตายครับ มาอีก case มา จริงๆ มันมีชื่อเรียกเหตุการณ์

ปรากฏการณ์นี้มีชื่อเรียกว่า Lazarus Phenomenon หรือ “ภาวะตายแล้วฟื้น” หลังจากการช่วยชีวิตถูกยุติไปแล้ว

การตาย คือ หัวใจหยุดเต้น จะบอกว่าตายจริง ๆ นอกจากหัวใจแล้ว สมองต้องหยุดทำงาน ก้านสมองตาย โดยทั่วไป หากหัวใจหยุดเต้น เลือดจะไม่ไปเลี้ยงสมอง และภายใน 4-6 นาที สมองจะเริ่มขาดออกซิเจนและเสียหาย

แต่ในบางกรณี “สมอง” อาจไม่ยอม “ดับ” ไปพร้อมร่างกาย นักประสาทวิทยาพบว่า หลังจากหัวใจหยุดเต้น สมองบางส่วนอาจยังมีกระแสไฟฟ้าเหลืออยู่ ยังมีความพยายามที่จะ “ชุบชีวิต” ระบบต่างๆ ของร่างกายอยู่เงียบๆ เหมือนกับคอมพิวเตอร์ที่ถูกชัตดาวน์ แต่แรมยังมีไฟอยู่

ในกรณีคุณยาย เราไม่อาจรู้ได้แน่ชัดว่าเกิดอะไรขึ้นระหว่างการเคลื่อนย้าย แต่อาจเป็นไปได้ว่า สมองยังไม่เสียหาย และระบบประสาทอัตโนมัติยังทำงานต่อ

เอาหละ แล้ว Lazarus Phenomenon คืออะไร? ภาวะนี้หมายถึง ผู้ป่วยที่ได้รับการช่วยชีวิต (CPR) แล้วไม่ตอบสนอง ทีมแพทย์หยุดการช่วยชีวิตไปแล้ว แต่ต่อมา… หัวใจกลับมาเต้นเองได้

สาเหตุที่อาจเป็นไปได้ เช่น

• แรงดันภายในทรวงอก (intrathoracic pressure) ที่สะสมระหว่างการปั๊มหัวใจ แล้วค่อยๆ ดันเลือดกลับเข้าสู่หัวใจภายหลัง

• ยากระตุ้นหัวใจ (adrenaline) ออกฤทธิ์ช้า

• ระบบประสาทอัตโนมัติยังพยายามควบคุมหัวใจและความดันอย่างเงียบๆ

แม้กรณีคุณยายอาจไม่ตรงตามนิยามทางวิทยาศาสตร์เป๊ะๆ

แต่ก็นับว่าเป็น “ภาวะฟื้นคืนอย่างไม่คาดคิด” อาจมีกระแสไฟฟ้า ระบบประสาทอัตโนมัติ ยังทำงาน เฮือกสุดท้าย กระตุ้นหัวใจหรือไม่

แต่ อันนี้ บอกก่อนว่า มี “ภาวะตายเทียม” ได้

จะมีพวกอาการ ที่ทำให้ประเมินผิด คิดว่าตาย ขนใส่โลง เฮ้ย ฟื้นเฉย จริงๆ ยังไม่ตาย การประเมินว่าเสียชีวิตผิดพลาด (False death declaration) หรือ เข้าสู่ภาวะคล้ายตายชั่วคราว (Pseudo-death) จะเป็นมากกว่าการ “ฟื้นจากความตายจริง ๆ”

ด้านล่างคือสาเหตุที่เป็นไปได้ที่สุด

1) การประเมินสัญญาณชีพต่ำมากจนตรวจไม่เจอ บางภาวะทำให้ชีพจรและลมหายใจ “เบามากจนจับไม่ได้”

• ความดันตกมาก (Severe hypotension)

• อุณหภูมิร่างกายต่ำ (Hypothermia)

• ภาวะน้ำตาลต่ำรุนแรง

• Shock ระยะท้าย

• ผู้สูงอายุมีกล้ามเนื้อหน้าอกอ่อนแรง หายใจตื้นมาก

เมื่อเจ้าหน้าที่ใช้วิธีตรวจทั่วไป เช่น “จับชีพจรที่ข้อมือ” หรือ “สังเกตหน้าอกยกตัว” อาจประเมินผิดได้ เอาหละครับ อันนี้เป็นความรู้ เผื่อ ตกใจ เห็นคนใกล้ตัว เหมือนตาย จะได้ ฉุกคิดได้